ردیابی الگوی اسلامی-ایرانی شهرسازی مشارکتی در آراء ابونصر فارابی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری شهرسازی اسلامی، گروه معماری و شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

سودای تشکیل آرمان‌شهر یکی از وجوه اشتراک مردمان اکثر فرهنگ‌ها و تمدّن‌های مختلف می‌باشد. در جهان اسلام نیز، حکیم ابونصرفارابی، اولین فیلسوفی بود که ایده‌ی آرمان‌شهر یا مدینه‌ی فاضله را ارائه کرد. وی که به منظور تبیین ایده‌ی خود از مثال جسم سالم انسان بهره می‌گیرد، یکی از عوامل اصلی در دستیابی به مدینه‌ی فاضله را مشارکت و تعاون اعضای آن می‌داند. اصلی که بی‌توجّهی به‌آن را می‌توان یکی از علّل اصلی شکست طرح‌های شهری در کشور دانست. در این طرح‌ها که گرته‌ای از الگوهای غربی منسوخ‌شده می‌باشند، به مشارکت شهروندان در طول فرآیند تهیه و اجرا توجّه نمی‌شود. حال آن‌که مشارکت شهروندان، نه تنها تضمین‌کننده‌ی موفقیّت طرح‌ها می‌باشد، بلکه هزینه‌ی اقتصادی اجرای آن‌ها را نیز کاهش می‌دهد. موضوعی که فارابی قرن‌ها پیش، اهمیّت آن‌را متذکّر‌شده و آن‌را از عوامل اصلی در شکل‌گیری مدینه‌ی فاضله می‌داند. بنابراین در این مقاله، به بررسی موضوع مشارکت شهروندان در امور شهری از دیدگاه فارابی پرداخته شده است، تا ضمن تبیین اهمیّت این موضوع، به ردیابی و ارائه‌ی الگوی ‌اسلامی-ایرانی شهرسازی مشارکتی از نظر فارابی اقدام گردد. فارابی عدالت‌خواهی، اخلاق‌مداری، تعاون، شایسته‌سالاری در انتخاب مدیران، جهان‌شهری اندیشیدن، جامعه‌پذیری و اطاعت از زعیم مدینه را از راه‌های مشارکت شهروندان در اداره‌ی امور شهرها می‌داند. بر این اساس، روش پژوهش حاضر، تاریخی، توصیفی و تحلیلی بوده و شیوه‌ی گردآوری آطلاعات مبتنی بر روش اسنادی می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Tracing the Islamic- Iranian Pattern of Participatory Urbanism in Abu Naser Farabi's Views

نویسنده [English]

  • mohammadajavad Heydari
PHD Student in Islamic Urbanism, Department of Architecture and Urbanism, faculty of Architecture and Urbanism, Islamic Art university of Tabriz, Tabriz, Iran
چکیده [English]

The formation of utopia is one of the means of sharing the people of most cultures and civilizations. In the Muslim world, Hakim Abu Nasr Farabi was the first philosopher to present the idea of utopia or utopia. He, who uses the example of a healthy human body to explain his idea, is one of the main factors in the achievement of uterine mediation by the participation and cooperation of its members. The main thing that is neglected is the main cause of the failure of our country's urban plans in the present era. In these plans, which are tied to Western patterns, it does not pay attention to the participation of citizens during the procurement process. While citizen participation not only ensures the success of the projects, it also reduces the economic cost of their implementation. Farabi has mentioned the importance of it for centuries and considers it the main factors in the formation of utopia. Therefore, in this paper, the issue of citizen participation in urban affairs from Farabi's point of view has been studied, in order to explain the importance of this issue, to trace and present the Islamic-Iranian model of participatory urban development in Farabi's view. Farabi, justice, ethics, co-operation, meritocracy in choosing managers, world-class thinking, socialization, and obedience to the Medina's chairman are ways of citizen participation in the affairs of cities. Accordingly, the methodology of this research is historical, descriptive and analytical, and the method of collecting the knowledge is based on the documentary method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Participation
  • Farabi
  • Utopia
  • Madinah Fazeleh
  • Participatory Urbanism
- ابوالحسنی، سید‌رحیم، (1387)، ثبات و تحوّل در جامعه‌شناسی سیاسی فارابی، فصلنامه سیاست، دوره 38، شماره 2، صص 43 - 17.
- احمدی، غلامحسین، (1380)، آرمان‌شهر دینی و آرمان‌شهر حکیم فارابی، ناشر کیهان، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیّه‌ی اصفهان.
- بیات، بهرام، (1393)، رویکرد اسلامی به شهر؛ ویژگی‌های شهر اسلامی، فصلنامه‌ی علمی-پژوهشی نظریه‌های اجتماعی متفکّران مسلمان، سال چهارم، صص 167 - 137.
- پوراحمد، احمد؛ حبیبی، لیلا و جعفری‌مهرآبادی، مریم، (1391)، نظریات فارابی و کاربرد آن در باب مشارکت شهروندی، فصلنامه‌ی علمی-پژوهشی باغ‌نظر، شماره 21، سال نهم، صص 20 - 13.
- تقی‌زاده‌داوری، محمود،(بی‌تا)، بررسی اشتراکات و افتراقات در فلسفه‌ی اجتماعی افلاطون و فارابی، فصلنامه‌ی علمی-پژوهشی دانشگاه قم، سال هفتم، شماره سوم، صص 159 - 131.
- حافظ‌نیا، محمدرضا؛ کاویانی‌راد، مراد؛ کریمی‌پور، یداله و طاهر‌خانی، مهدی،(1385)، تأثیرجهانی‌شدن بر هویّت ملّی‌(مطالعه‌ی موردی: دانشجویان دانشگاه‌های دولتی شهر تهران)، فصلنامه‌ی ژئوپیتیک، سال دوم، شماره سوم و چهارم.
- حسینی، سیدهادی؛ قدرتی، حسین؛ میره، محمد و زنگنه، یعقوب،(1392)، پایداری شهری بر بنیان توسعه‌ی مشارکت شهروندی (مطالعه‌ی موردی: شهر سبزوار)، فصلنامه جغرافیا و پایداری محیط، سال سوم، شماره 6، صص 66 – 41.
- خوش‌رو، غلامعلی، (1372)، شناخت انواع اجتماعات از دیدگاه فارابی و ابن خلدون، تهران، نشر اطّلاعات.
- داوری‌اردکانی، رضا، (1382)، فارابی فیلسوف فرهنگ، تهران، نشر ساقی.
- رحمت‌اللّهی، حسین و آقامحمدآقایی، احسان، (1392)، درآمدی بر نقش دولت در فرآیند مشارکت‌پذیری مردم، مجلّه‌ی مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، دوره‌ی پنجم، سال سوم، صص 107 - 67.
- ساروخانی، باقر و طالبی، رضا، (1388)، مدینه فاضله در اندیشه ابونصر فارابی، مجلّه‌ی جامعه‌شناسی معاصر، سال اول، شماره دوم، صص 87 - 49.
- سلطان‌زاده، حسین،(1392)، بررسی دیدگاه‌های فارابی، ابن خلدون و بورکهارت درباره هنرهای اسلامی، مجلّه‌ی انسان‌شناسی، سال یازدهم، شماره 18، صص 68 - 43.
- صبوریان، محسن،(1390)، انسان‌شناسی علوم انسانی مسلمانان‌(بررسی تطبیقی انسان‌شناسی فارابی و ابن‌خلدون)، دو فصلنامه‌ی علمی-پژوهشی نظریه های اجتماعی متفکران مسلمان، صص 87 - 73.
- فارابی، ابونصر محمد بن محمد بن طرخان بن اوزلغ، (1366)، السیاسة المدینه، انتشارات الزهراء، چاپ اول، تهران.
- فارابی، ابونصر محمد بن محمد بن طرخان بن اوزلغ، (1995)، آراء اهل المدینة الفاضله، دارالمشرق، الطبعة السادسه، بیروت.
- فارابی، ابونصر محمد بن محمد بن طرخان بن اوزلغ، (1361)، اندیشه های اهل مدینه ی فاضله، ترجمه ی جعفرسجّادی، تهران، انتشارات طهوری.
- فارابی، ابونصر محمد بن محمد بن طرخان بن اوزلغ، (1382)، فصول المنتزعه، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، انتشارات سروش، چاپ اول.
- فارابی، ابونصر محمد بن محمد بن طرخان بن اوزلغ، (1405 ق)، فصول المنتزعه، تحقیق و تعلیق فوزی نجار، چاپ دوم، تهران، مکتبة الزهراء.
- فلامکی، محمدمنصور، (1385)، فارابی و سیر شهروندی در ایران، تهران، نشر فضا، چاپ دوم.
- کرباسی‌زاده، علی و ذوفقاری، زهرا، (1393)، بررسی تطبیقی شهر خدای آگوستین و مدینه فاضله فارابی، فصلنامه اندیشه دینی، دوره چهارده، شماره ی 3، پیاپی 52، صص 90 - 73.
- کوربن، هانری، (1380)، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه دکتر سیّد جواد طباطبایی، انتشارات کویر، تهران، چاپ سوم.
- مدرّسی، سیدمحمدرضا، (1391)، جایگاه اخلاق در مدینه فاضله فارابی، فصلنامه معرفت اخلاقی، سال سومّ شماره چهارم، صص 84 - 75.
- مشکات، محمدعلی، (1387)، مدینه فاضله از آرمان تا واقعیّت، مجموعه مقالات نخستین همایش آمان‌شهر اسلامی، دانشگاه اصفهان.
- مقدّم، قاسم و محمدی‌اِشیانی، محمدرضا، (1395)، ابتنای مدینه فاضله فارابی بر اصالت انسان متّصل به وحی، فصلنامه علمی-‌پژوهشی حکمت اسلامی، سال چهارم، شماره اول، صص 70 - 51.
- نجاتی‌حسینی، سیدمحمود،  بررسی جایگاه مفهوم شهروندی در قانون شهرداری، انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور، تهران.
- نهج البلاغه، (1388)، ترجمه محمد دشتی، تهران، انتشارات پیام عدالت، چاپ دهم.
- یوسفیان، محمدجواد، (1370)، فارابی، مجلّه رشد آموزش علوم اجتماعی، شماره 10.
- Clark, Peter, (1994), Citizenship; A reader, London, Pluto press.
- Kurmangaliyava, Galiya and Azerbayev, Aslan, (2016), Al-Farabi’s Virtuous City and its Contemporary Significance (social state in Al-Farabi’sPhiosophy), Anthropologist, 26 (1,2), 88 - 96.
- Nano, Pierre, (2012), Virtue Concept by City Term, Damascus University Journal, Vol. (28), No. (1).