واکاوی نقش نیروها و عوامل مدیریتی- شهری بر روند گسترش کالبدی محدوده‌های شهری؛ نمونه مورد پژوهش شهر فسا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس و کارشناس شهرداری تهران، تهران، ایران

چکیده

چکیده
روند تکامل کالبدی در بسیاری از شهرها، رابطه قطعی بین جریانات اجتماعی - اقتصادی و نیروها و فرایندهای مدیریتی و گسترش کالبدی آن را نشان می‎دهد. پژوهش حاضر با توجه به این نگرش به بررسی نقش نیروها و عوامل مختلف در گسترش کالبدی شهر فسا در فاصله زمانی بعد از انقلاب تا اوایل دهه 80 شمسی که در این دوره گسترش فیزیکی و تغییرات فضایی سریع و بی‌نظیری در شهر روی داده پرداخته است.
ساختار اصلی پژوهش بر روش تحقیق کیفی استوار بوده و گردآوری داده‌ها به صورت روش‌های اسنادی، انجام مصاحبه و مشاهدات میدانی انجام شده است.
یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در شهر فسا در فاصله زمانی مورد نظر، حدود 6/996 هکتار به محدوده شهر اضافه شده که در این فرایند عوامل متعددی نظیر نیروها و فرایندهای مدیریتی، سیاست واگذاری اراضی در سال‌های بعد از انقلاب، عامل مهاجرت، اسکان کم‌درآمدها در قالب سکونت‌گاه‌های غیررسمی، طرح‌های توسعه شهری و عوامل محیطی نقش اساسی داشته‌اند. تأثیر و شدت هر کدام از این عوامل متفاوت بوده و در این بین نیروها و فرایندهای مدیریتی با افزودن حدود 6/560 هکتار معادل 25/56 درصد کل محدوده‌های اضافه شده به محدوده شهر؛ به عنوان مهم‌ترین عامل تأثیرگذار در گسترش کالبدی شهر فسا مطرح بوده است.
بنابراین می‌توان این چنین نتیجه‌گیری کرد که عوامل موثر در گسترش کالبدی شهر فسا هم جهت بوده به طوری که ترکیب و برآیند مجموعه‌ای از عوامل در گسترش کالبدی و ایجاد مناطق جدیدالاحداث نقش داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The analysis of the role of forces and managerial-urban factors on the process of physical expansion of urban areas; A Case Study of Fasa city

نویسنده [English]

  • Afsoon Rajabdoost
Graduate of Geography and Urban Planning, Tarbiat Modares University, Tehran Municipality, Tehran, Iran
چکیده [English]

Abstract:
The process of physical evolution in many cities shows a definite relationship between socio-economic currents and forces and management processes and its physical expansion. According to this attitude, the present study investigates the role of various forces and factors in the physical expansion of Fasa city in the period after the revolution to the early 80s, during which the physical expansion and rapid and unparalleled spatial changes in the city occurred.
The main structure of the research is based on qualitative research method and data collection has been done in the form of documentary methods, interviews and field observations.
Findings show that in the city of Fasa in the desired period, about 996.6 hectares have been added to the city area. In this process, several factors such as management forces and processes, land transfer policy in the years after the revolution, the factor of migration, low-income housing in the form of informal settlements, city development plans and environmental factors have played a major role. The effect and intensity of each of these factors is different, and in the meantime, the forces and management processes by adding about 560.6 hectares, equivalent to 56.25% of the total area added to the city area; It has been considered as the most important influential factor in the physical development of Fasa city.
Therefore, it can be concluded that the composition and outcome of a set of factors have played a role in the physical expansion and creation of new areas.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Forces and managerial-urban factors
  • Land transfer policy
  • City development plans
  • City expansion
  • Fasa city
-     اساسنامه سازمان­ زمین شهری. مصوب 30/03/1361 هیأت وزیران.
-     حافظ‌نیا، محمد‌رضا؛ احمدی‌پور، زهرا؛ و قادری‌حاجت، مصطفی (1391). سیاست و فضا (چاپ چهارم). مشهد: ‌انتشارات پاپلی وابسته به شرکت توسعه و آمایش شرق و پژوهشکده امیرکبیر.
-     رجب‌دوست، مسعوده (1386). بررسی نقش مدیریت شهری در گسترش کالبدی نقاط شهری (مورد مطالعه: شهر فسا درفاصله سال­های 1360 – 1380). پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس.
-     زیاری، کرامت­الله (1386). برنامه­ریزی کاربری اراضی شهری (چاپ سوم). یزد: انتشارات دانشگاه یزد.
-     سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان فارس. سالنامه­های آماری استان فارس طی سال‌های 1361-1383.
-     سازمان مسکن و شهرسازی استان فارس. مصوبات کمیسیون ماده پنج شهر فسا طی سال­های 1370-1385.
-         سعید‌نیا، احمد (1382). سرشت استراتژیک برنامه­ریزی و مدیریت شهری. فصلنامه مدیریت شهری، ( 14)، 6- 13.
-     شکویی، حسین (1379). دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری (ج اول، چاپ چهارم). تهران: انتشارات سمت.
-     شمس‌پویا، محمد‌کاظم؛ توکلی‌نیا، جمیله؛ صرافی، مظفر؛ و فنی، زهره (1396). تحلیلی بر برنامه­های توسعه و سیاست‌های زمین شهری با تأکید بر رویکرد حکم‌روایی خوب زمین؛ مورد‌پژوهی: کلان‌شهر تهران. فصلنامه علمی - پژوهشی اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، 26 (104)، 57- 76.
-     طاهرخانی، حبیب‌الله (1381). برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، مسائل نظری و چالش­های تجربی (چاپ اول). تهران: ‌انتشارات سازمان شهرداری­ها.
-     کاظمیان، غلامرضا (1383). تبیین رابطه ساختار حاکمیت و قدرت شهری با سازمان‌یابی فضا (نمونه منطقه کلان‌شهری تهران). رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس.
-     محمد پور، احمد (1389). فراروش، بنیان‌های فلسفی و علمی روش تحقیق ترکیبی در علوم اجتماعی و رفتاری (چاپ سوم). تهران: جامعه‌شناسان.
-     مرکز آمار ایران. سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهر فسا. سا‌ل‌های 1335 تا 1385.
-     مهندسان مشاور ایران پویش (1367). طرح توسعه و عمران و حوزه نفوذ و تفصیلی شهر فسا.
-     مهندسان مشاور طرح و تدوین (1381). بازنگری طرح تفصیلی شهر فسا.
-     نوذری، کمال (1398). واکاوی سیاست‌گذاری مدیریت شهری در چارچوب گفتمان عدالت فضایی؛ مورد پژوهی شهر تهران. رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.
-     هاروی، دیوید (1392). شهری شدن سرمایه: چرخه دوم انباشت سرمایه در تولید محیط مصنوع (عارف اقوامی­مقدم، مترجم- چاپ دوم). تهران: دات (نشر اثر اصلی 1985).
-     هیلیر، جین (1388). سایه‌های قدرت؛ حکایت دوراندیشی در برنامه‌ریزی کاربری اراضی (کمال پولادی، مترجم- چاپ اول). تهران: جامعه مهندسان مشاور ایران (نشر اثر اصلی 2002).
-Deininger, K. (2003). Land Policies for Growth and Poverty Reducation. A World Bank Policy Recerch Report. World Bank. Washington, D.C. 
- Kivell, Ph. (1993). Land and the City: Patterns and Processes of Urban Change. London: Routledge.