فراتحلیلی بر پژوهش‌های وقف در شهرهای ایرانی- اسلامی

ابدالی, یعقوب; پوراحمد, احمد; خندان, اسحاق

فراتحلیلی بر پژوهش‌های وقف در شهرهای ایرانی- اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران

² استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران

چکیده

وقف شهری، یکی از پدیده‌های حسنه در شهرهای ایرانی- اسلامی است که در تأسیس و تداوم حیات نهادها و مراکز فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی تأثیر فراوانی داشته است و توانسته‌اند در دوره‌های مختلف تاریخ، منشأ حرکت‌های مؤثری باشند. این پدیده حسنه در سال‌های گذشته توجه پژوهشگران شهری را به خود جلب نموده است. تعداد و تنوع مقالات علمی منتشر شده در زمینه وقف در شهرهای ایرانی- اسلامی، یکی از نشانه‌های گرایش محققان به این مفهوم است. این مقاله با روش فراتحلیل به بررسی مقالات منتشر شده در مجلات علمی- پژوهشی فارسی زبان منتشر شده از سال 1389 تا سال 1396 پرداخته است. این تحقیق نشان می‌دهد که مقالات انتشار یافته در حوزه وقف در شهرهای ایرانی- اسلامی، بیشتر به صورت کیفی و از طریق تحلیل‌های مبتنی بر اسناد صورت گرفته‌اند. بر اساس نتایج پژوهش حاضر، به طور کلی مطالعات وقف در شهرهای ایرانی- اسلامی در کشورمان را می‌توان در دو دستۀ کلی جای داد؛ نخست مطالعات تأثیر وقف بر توسعه و شکل‌یابی فیزیکی شهرهای ایرانی- اسلامی می‌باشد و دیگری تأثیر وقف بر مؤلفه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در شهر ایرانی- اسلامی است. در رویکرد نخست محققان در قالب فرآیندی به دنبال تأثیر وقف در توسعه فیزیکی و فضایی و همچنین شکل‌یابی فضاهای شهری در شهرهای ایرانی- اسلامی هستند و بر این اساس به تجزیه و تحلیل فضای شهرهای ایرانی- اسلامی پرداخته‌اند. نتایج بررسی نشان می‌دهد که دسته اول بیشتر پژوهش‌ها (60 درصد) را به خود اختصاص داده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Meta-analysis on Endowment research in Iranian-Islamic cities

نویسندگان [English]

Yaghob Abdali ¹
Ahmad Pourahmad ²
Isaac Khandan ¹

¹ Ph.D. Student of Geography and Urban Planning, University of Tehran

² Faculty Member, University of Tehran

چکیده [English]

Urban devotion is one of the most prominent phenomena in Iranian-Islamic cities, which has had a great influence on the establishment and survival of institutions and cultural, economic and social centers, and they have been the source of effective moves in different periods of history. This phenomenal phenomenon has attracted urban scholars in recent years. The number and variety of scientific articles published in the field of Endowment in Iranian-Islamic cities is one of the hallmarks of the trend of researchers in this sense. This paper deals with the method of meta-analysis to review articles published in Farsi-language scientific journals published in the years 1389 to 1396. This research shows that published articles in Endowment domain in Iranian-Islamic cities are more qualitative and based on documentary analysis. Based on the results of this study, in general, Endowment studies in Iranian-Islamic cities in our country can be placed in two broad categories; first, studies of the impact of endowments on the development and physical formation of Iranian-Islamic cities, and the effect of endowment on social components , Economic and cultural in the Iranian-Islamic city. In the first approach, researchers in the form of a process seek to influence the endowment in physical and spatial development, as well as the formation of urban spaces in Iranian-Islamic cities, and on this basis they have analyzed the space of Iranian-Islamic cities. The results of the survey show that the first category has more research (60%).

کلیدواژه‌ها [English]

Urban Endowment
Iranian-Islamic City
Meta-analysis
Endowment Studies

مراجع

ایمان، محمدتقی و خواجه نوری، بیژن (1385). فراتحلیل، روشی برای مطالعه مطالعات. فصلنامه حوزه و دانشگاه، سال دوازدهم، شماره 49: 120- 83.
آیتاللهی، سیدابوالحسن و رخ یزد، محمدعلی (1383). وقف پسانداز جاودان. انتشارات مفاخر، چاپ اول، تهران.
بحرینی، سیدحسین و حسینی وحدت، عبدالکریم (1393).شکلگیری و شکلدهی شهر در دو پارادایم مدرنیسم و پستمدرنیسم. فصلنامه محیطشناسی، دوره 40، شماره 3: 558- 541.
بشیری، عباس؛ مریمپور، رحیم؛ زمانی، جمشید؛ رجایی، بهزاد و باقری، سعید (1390). حقوق کاربردی وقف و اراضی موقوفه. انتشارات تمرکز.
پاکزاد، جهانشاه (1390). تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران: از آغاز تا دوران قاجار. آرمانشهر، تهران.
پوراحمد، احمد؛ صفدری، امین؛ پارسا، رحمان و صفدری، محمد (1391). ارزیابی نقش وقف زمین بر شاخصهای فیزیکی مسکن (محدوده مورد مطالعه: عبداللهآباد ضیابری رشت). فصلنامه اندیشه جغرافیایی، سال ششم، شماره 11: 20- 9.
پوراحمد، احمد؛ منوچهری میاندوآب، ایوب؛ رفیعی مهر، حسین و آقاصفری، عارف (1392). بررسی نقش وقف در توسعه و ساماندهی فضایی شهرها (مطالعۀ موردی: شهر لالجین). فصلنامه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، شماره 12: 14- 5.
جناتی، محمدابراهیم (1378). بررسی وقف بر اساس مبانی اجتهادی از دیدگاه فقههای مذاهب اسلامی. فصلنامه میراث جاویدان، شماره 27: 43- 34.
حاتمینژاد، حسین و شهیدی، اکرم (1396). فراتحلیلی بر پژوهشهای توسعه پایدار شهری در ایران. فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی، سال اول، شماره 3: 17- 1.

10. حافظ نیا، محمدرضا (1383). مقدمهای بر روش تحقیق در علوم انسانی. انتشارات سمت، چاپ دهم، تهران.

11. دلاور، علی (1383). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. انتشارات رشد، چاپ سوم، تهران.

12. ساردوئی، محسن (1393). تبارشناسی رویکردهای تبیین جایگاه فضاهای باز عمومی در سکونتگاههای روستایی. فصلنامه مدیریت شهری، شماره 37: 126- 103.

13. شفقی، سیروس (1376). وقف در اصفهان (پراکندگی جغرافیایی موقوفات و آثار اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن). فصلنامه میراث جاویدان، سال پنجم، شماره 3 و 4: 47- 32.

14. شفیعا، سعید؛ شفیعا، محمدعلی و کاظمیان، غلامرضا (1392). فراتحلیل روش و نتایج پژوهشهای کیفیت زندگی شهری در ایران. فصلنامه جامعهشناسی کاربردی، شماره 50: 40- 21.

15. شکوری، علی (1386). بررسی نظری و تجربی کنشهای نوع دوستانه. فصلنامه سیاست داخلی، سال اول، شماره 2: 153- 123.

16. شمس، مجید و حجی ملایری، پریسا (1389). تأثیر جهانبینی دینی وقف بر شکلگیری و گسترش فیزیکی شهر (مطالعه موردی: شهر ملایر). فصلنامه جامعه شناسی معاصر، سال دوم، شماره 2: 205- 191.

17. شهابی، محمدرضا (1383). مبانی و چهارچوب تأثیر وقف در شکلگیری فضاهای شهری. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 72: 150- 135.

18. شهیدی، حمیده (1394). نقش وقف در توسعه آبی و شکلگیری فضاهای شهری مشهد در دوره صفویه. فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام، سال هفتم، شماره 25: 120- 95.

19. صادقی گلدر، احمد (1385). مقدمهای بر فرهنگ وقف. انتشارات صائن، تهران.

20. صفاییپور، مسعود؛ سیاحی، زهرا؛ زرگر شوشتری، محمدامین و داریپور، نادیا (1393). بررسی تأثیر وقف بر توسعه اقتصادی شهر اهواز (مطالعه موردی: منطقه 1). فصلنامه پژوهش و برنامهریزی شهری، سال پنجم، شماره 16: 104- 89.

21. عسکری، محسن؛ احمدی؛ حسن و براتی، ناصر (1395). تبیین کارکردپذیری پیش الگوهای نخستین وقف در شهر کهن ایرانی. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، سال هفتم، شماره 26: 20- 5.

22. فاریابی، مرضیه؛ هاشمی زرجآباد، حسن؛ شاطری، مفید و زارعی، علی (1395). نقش نهاد در شکلگیری و گسترش شهرهای اسلامی (مطالعه موردی: بافت تاریخی شهر بیرجند). فصلنامه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، شماره 24: 32- 21.

23. فکوهی، ناصر (1391). انسان شناسی شهری. نشر نی، تهران.

24. کریمیان، حسن و مهدیزاده، بهزاد (1393). نقش وقف در توسعه کالبدی شهرهای ایلخانی (نمونه موردی: تبریز، سلطانیه و اوجان). فصلنامه وقف میراث جاویدان، دوره 22، شماره 86: 50- 23.

25. کریمیان، حسن؛ بهمنی، علیرضا و شهابی، سیدمحمدرضا (1395). تأثیر وقف بر شکلیابی فضاهای شهری زمان قاجار در شهر ری. فصلنامه باغنظر، سال سیزدهم، شماره 44: 98- 89.

26. کلانتری خلیلآباد، حسین؛ صالحی، سیداحمد و رستمی، قهرمان (1389). نقش تاریخی وقف در شکلگیری شهر اسلامی (مطالعه موردی: شهر اصفهان). فصلنامه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، شماره 1: 43- 33.

27. مهدینژاد، جمالالدین و مقیمی، مهین (1396). بررسی تأثیر وقف بر شکلگیری مدارس در ایران دوره اسلامی. فصلنامه نقش جهان، دوره 7، شماره 1: 58- 49.