بررسی روند و عوامل مؤثر در گسترش حاشیه نشینی در کلانشهر تبریز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

حاشیه نشینی پدیده ای است که عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، کالبدی و خدماتی و ... در پیدایش آن نقش دارند و از دو گروه بنیادی دفع کننده روستا و جذب کننده شهر نشأت می گیرد. هدف اصلی این پژوهش بررسی روند حاشیه نشینی طی دهه های اخیر و تعیین مهم ترین عوامل در گسترش حاشیه نشینی در کلانشهر تبریز می باشد. روش تحقیق مقاله ی حاضر، توصیفی-تحلیلی، نوع پژوهش کاربردی و شیوه جمع آوری داده ها و اطلاعات اسنادی و پیمایشی است. در تحقیق حاضر جهت تعیین روایی تحقیق از روش تأیید خبرگان و صاحبنظران استفاده شده است. سپس عوامل و شاخص های مؤثر بر حاشیه نشینی مشخص گردیده و با لحاظ مؤلفه های بدست آمده پرسشنامه ای برای ارزیابی و تعیین مهم ترین و تأثیرگذارترین عوامل در حاشیه نشینی تهیه گردید و در اختیار 34 نفر از خبرگان قرار گرفت. در نهایت داده ها با استفاده از روش های آماری و ضرایب همبستگی در نرم افزار SPSS تحلیل شده اند. یافته های پژوهش حاضر، نشان می دهد که مهاجرت در سالهای اخیر با افزایش روبه رو بوده است و حاشیه نشینی نیز تحت تأثیر عوامل مختلفی ( اقتصادی، اجتماعی، فیزیکی، خدماتی، فرهنگی) قرار دارد که از این بین، عامل اقتصادی با 41/29 درصد مهمترین عامل در روند حاشیه نشینی و عوامل اجتماعی، فرهنگی، خدماتی و کالبدی- فیزیکی به ترتیب با 57/23، 58/20، 70/14 و 76/11 درصد از دیگر عوامل مؤثر در روند حاشیه نشینی در شهر تبریز بوده است و عامل بیکاری که یکی ازعوامل اقتصادی است در روند مهاجرتهای بی رویه به شهر تبریز نقش بسزایی داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation of the trends and factors contributing to the spread of marginalization in Tabriz metropolis

نویسندگان [English]

  • elham hadi
  • elnaz hadi
Department of Geography and Urban Planning, Faculty of Geography and Urban Planning University of Tabriz, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Marginalization is a phenomenon in which economic, social, cultural, physical and service-related and in lower rates, safety factors play a role in its emergence and stems from two fundamental groups of rural and urban absorption. The aim of the present study is to examine the trend of marginalization in recent decades and determine the most important factors in the spread of marginalization in Tabriz metropolis. The research methodology of the present study is descriptive-analytic, the kind of the research is applied, and the data collection method is documentary-survey method. In the present study, to determine the validity, expert opinion method was employed. Then, factors and indices influencing marginalization were determined and having applied the obtained parameters, a questionnaire for the evaluation and determination of the most important and the most influential factors of marginalization was prepared. Then the questionnaire was given to the 34 experts, professionals, and highly qualified peoples of the field of renovation and development, urban planning, and urbanism who were indigenous to Tabriz city and were expert in terms of research and expertise related to Tabriz. Finally, the data were analyzed using statistical methods and correlation coefficients in the SPSS software. The findings of the present study shows that in recent years, migration has faced an increase in its amount and that marginalization is under the influence of various factors (economic, social, physical, service-related, cultural) among which economic factors with 29.41 percent is the most important factor in the marginalization trend and social, physical, service-related and skeletal-physical are the other influencing factors in the marginalization trend of Tabriz city with the 23.57, 20.58, 14.70 and 11.76 percent respectively and the unemployment factor which is a sub-part of the economical factor has a significant role in the non-procedural migration to Tabriz city.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Marginalization
  • Migration
  • Tabriz Metropolis
  • SPSS
  1. پیران، پرویز، 1380، تحلیل جامعه­شناختی از مسکن شهری در ایران، نامه انجمن جامعه­شناسی ایران، شماره 6، صص 48-27.
  2. توکلی­نیا، جمیله؛ شالی، محمد، 1394، امکانسنجی راهبرد توسعه شهر ( CDS) در توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه­های غیررسمی منطقه یک کلانشهر تبریز، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال پانزدهم، شماره 36، صص 138-117.
  3. حاج­یوسفی، علی، 1381، حاشیه­نشینی و روند تحول آن در ایران ( قبل انقلاب)، نشریه هفت شهر، شماره 8.
  4. خوب­آیند، سعید، 1384، تحلیل فضایی علل شکل­گیری حاشیه­نشینی در شهر اصفهان، پایان­نامه دکتری، گروه جغرافیا و برنامه­ریزی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان.
  5. داداش­پور، هاشم؛ علیزاده، بهرام، 1390، اسکان غیررسمی و امنیت تصرف زمین، انتشارات آذرخش، چاپ اول، تهران.
  6. ربانی خوراسگانی، رسول و همکاران، 1385، بررسی عوامل مؤثر بر شکل­گیری مسئله حاشیه­نشینی و پیامدهای اجتماعی آن در شهر اهواز، جغرافیا و توسعه، چاپ چهارم، شماره 7.
  7. ربانی، رسول، 1385، جامعه­شناسی شهری، دانشگاه اصفهان، چاپ دوم، اصفهان، انتشارات سمت.
  8. ربانی، رسول؛ عریضی، فروغ­السادات؛ وارثی، حمیدرضا؛ حسینی، محمدرضا، 1385، بررسی عوامل مؤثر بر شکل­گیری مسئله حاشیه­نشینی و پیامدهای اجتماعی آن در شهر اهواز، مجله جغرافیا و توسعه، صص 114- 89.
  9. ربانی، رسول؛ وارثی، حمیدرضا؛ طاهری، زهرا، 1388، تحلیلی بر علل اصلی شکل­گیری مناطق حاشیه­نشین در شهر اصفهان نمونه موردی: منطقه ارزنان و دارک، جغرافیا و توسعه، شماره 13، صص 125-93.
  10. رنجبر، فرهاد، 1395، کاربرد تحلیل­های شیء­پایه تصاویر ماهواره­ای در مدل­سازی روند گسترش حاشیه­نشینی شهر تبریز، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز.
  11. زاهدزاهدانی، سید سعید، 1369، حاشیه­نشینی، شیراز، انتشارات دانشگاه شیراز.
  12. زنگی­آبادی، علی؛ ضرابی، اصغر؛ خوب­آیند، سعید، 1384، تحلیل علل اقتصادی- اجتماعی حاشیه­نشینی در شهر اصفهان، مجله علوم انسانی، جلد هیجدهم، شماره 1، دانشگاه اصفهان.
  13. زنگی­آبادی، علی؛ مبارکی، امید، 1391، بررسی عوامل مؤثر بر شکل­گیری حاشیه­نشنی شهر تبریز و پیامدهای آن مطالعه موردی: محلات احمدآباد، کوی بهشتی، خلیل­آباد، مجله جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، سال 23، شماره 1، صص 80-68.
  14. سامی،ابراهیم، 1386، تأثیر عوامل ساختاری نهادی در روند حاشیه نشینی،نمونه موردی تبریز، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز.
  15. شاطریان، محسن و اشنویی، امیر، 1392، عوامل مؤثر بر شکل­گیری حاشیه­نشینی در شهر کاشان، فصلنامه انجمن جغرافیای ایران، دوره جدید، سال یازدهم، شماره 36.
  16. شیبک، عیسی، 1383، حاشیه­نشینی و پیامدهای کالبدی، اجتماعی- اقتصادی ناشی از آن، نمونه موردی: شیرآباد زاهدان، پایان­نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه­ریزی شهری.
  17. شیخی، محمدتقی، 1380، جامعه­شناسی شهری، انتشارات شرکت سهامی.
  18. صرافی، مظفر، 1381، به سوی نظریه­ای برای ساماندهی اسکان غیررسمی، از حاشیه­نشینی تا متن شهرنشینی، فصلنامه هفت شهر، سال سوم، شماره هشتم، سازمان عمران و بهسازی شهری.
  19. علیزاده اقدم، محمدباقر؛ محمدامینی، حمیده، 1391، تحلیلی بر علل و پیامدهای شکل­گیری منطق حاشیه­نشین با نگرش ویژه بر شهر خمین، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، دوره اول، شماره 2، صص 138-121.
  20. محسنی، رضاعلی، 1389، مسئله حاشیه­نشینی و اسکان غیررسمی با تأکید بر توانمندسازی آن مطالعه موردی: حاشیه­نشینان شهر گرگان، فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیای انسانی، سال دوم، شماره چهارم، صص 152- 133.
  21. منصوری­کیا، حامد، 1393، بررسی تأثیرات سکونتگاه­های غیررسمی و گروه­های اجتماعی حاشیه­نشین بر توسعه منطقه ورامین، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
  22. نقدی، اسدالله و زارع، صادق، 1391، حاشیه­نشینی به مثابه آپاندیست شهری، سال دوم، شماره 5، صص 81-65.
  23. نیک­نام، جواد؛ موسوی، سید عارف، 1389، بررسی مشکلات و مسائل سکونتگاه­های غیررسمی، کتاب دیجیتال منتشر شده توسط سازمان شهرداری­ها و دهیاری­های کشور، تهران.