نقش خانه‌های دوم در توسعه کالبدی - فضایی سکونتگاه‌های روستایی بر مبنای رویکرد معیشت پایدار (مطالعه موردی روستاهای کوهستانی شهرستان علی آباد کتول)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا ، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

2 عضو هیات علمی گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

3 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه گلستان

چکیده

رویکرد معیشت پایدار یکی از رویکردهای نوین در زمینه توسعه روستایی است که با توجه به ناکارآمدی رویکردهای کلاسیک به منظور توسعه روستایی و کاهش فقر جامعه روستایی مطرح شده است. از جمله راهبردهای معیشتی، گردشگری روستایی و نمود آن ساخت خانه‌های دوم برای گردشگری در این نواحی می‌باشد. با توجه به اینکه خانه‌های دوم خود جنبه کالبدی داشته و به صورت فیزیکی بر روستا تاثیر می‌گذارند لذا منظره آن‌ها در نواحی روستایی در نخستین نگاه، توجه انسان را به خود جلب می‌کند. هدف کلی پژوهش حاضر بررسی نقش خانه‌های دوم در توسعه کالبدی - فضایی سکونتگاه‌های روستایی بر مبنای رویکرد معیشت پایدار در نواحی روستایی کوهستانی دهستان استرآباد شهرستان علی‌آباد کتول می‌باشد. تحقیق حاضر از نوع کاربردی بوده و بدین منظور برای دستیابی به اهداف پژوهش از دو روش کتابخانه‌ای و میدانی استفاده گردید. جامعه آماری شامل 6 روستا با جمعیت 815 خانوار که در قالب 158 پرسشنامه مورد مطالعه و سنجش قرار گرفتند. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS انجام گرفته است. بر اساس فرضیات این پژوهش در قالب مولفه‌های کالبدی - زیست‌محیطی، آزمون‌های ناپارامتریک کروسکال‌والیس، فریدمن، مان‌وایتنی، فای/کرامر و آزمون پارامتریک f مستقل انجام گرفت که نتایج حاصل از آزمون‌ها، بیانگر آن است که آثار کالبدی - فیزیکی خانه‌های دوم در نواحی روستایی از دید جامعه محلی مثبت و مناسب است. همچنین میل به مشارکت در میان روستاییان در حد مطلوبی است. از طرفی دیگر گسترش گردشگری، زمینه‌های آسیب پذیری جدیدی هم در روستاها ایجاد نموده است که مهم‌ترین آنها تضاد و ناهمگونی در بافت قدیمی روستا و بافت جدید خانه‌های دوم، افزایش میزان ساخت و سازهای کنترل نشده و بی‌رویه در سطح روستاهای گردشگرپذیر منطقه و تخریب محیط طبیعی و حرکت به سمت شهری شدن چشم‌انداز روستایی به ویژه در ساخت و ساز خانه‌های دوم می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Second Homes in the Physical-Spatial Development of Rural Settlements Based on the Sustainable Livelihood Approach (Case Study of Mountainous Villages of Aliabad Katoul County)

نویسندگان [English]

  • Bahman Sahneh 1
  • Ali Akbar Najafi Kani 2
  • Leyla Nazari 3
1 Department of Geography, Faculty of Humanities and Social Sciences, Golestan University, Gorgan, Iran
2 Faculty of Geography, Faculty of Humanities, Golestan University, Gorgan, Iran
3 Master of Geography and Rural Planning, Golestan University
چکیده [English]

Sustainable livelihood approach is one of the new approaches in rural development that has been proposed due to the inefficiency of classical approaches to rural development and poverty reduction in rural society. One of the strategies for livelihoods is rural tourism and its construction of second homes for tourism in these areas. Given that their second homes are physical and physically affect the village, their view of rural areas at first glance draws human attention. The overall objective of the present study is to investigate the role of second homes in the physical-spatial development of rural settlements based on the sustainable livelihood approach in the mountainous rural areas of Esterabad rural area of ​​Aliabad Katoul city. The present study was an applied one and for this purpose two methods of library and field research were used. The statistical population consisted of 6 villages with a population of 815 households that were studied in 158 questionnaires. Data were analyzed using SPSS software. Based on the assumptions of this study in the form of physical-environmental components, non-parametric tests of Kruskal-Wallis, Friedman, Mann-Whitney, WiFi / Kramer and independent parametric f test showed that the results of the tests indicate that the physical-physical effects of the second homes The community view is positive and appropriate. The willingness to participate among the villagers is also favorable. On the other hand, the expansion of tourism has created new vulnerabilities in the villages, most notably the contradiction and heterogeneity in the old texture of the village and the new texture of the second homes, the increase in the amount of uncontrolled and irregular construction in the area and the demolished tourist villages. The natural environment and the move towards urbanization are the rural landscape, especially in the construction of second homes.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sustainable Livelihoods
  • Second Homes
  • Physical-Physical Development
  • Esterabad District
  • Aliabad Katul
انزایی، الهه، فیروزنیا، قدیر، افتخاری، عبدالرضا رکن­الدین (1396)، اصول الگوی برنامه­ریزی توسعه خانه­های دوم، برنامه­ریزی و آمایش فضا، دوره 21، شماره 1، صص 73-33.
بیگدلی، اعظم؛ عینالی، جمشید؛ رابط، علیرضا و عباسی، فریبا (1397)، ارزیابی اثرات گردشگری خانه­های دوم بر روی کیفیت زندگی ساکنین دائمی (مطالعه موردی: دهستان سعیدآباد، شهرستان ایجرود)، فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی، دوره 13، شماره 1، پیاپی 42، صص 216-199.
جمعه­پور، محمود (1387)، فرآیند توسعه پایدار و نقش مشارکت در مدیریت و بهره­برداری از منابع طبیعی، مجموعه مقالات همایش منابع طبیعی، مشارکت و توسعه، تهران: سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور.
جمعه­پور، محمود و احمدی، شکوفه (١٣٩٠)، تأثیر گردشگری بر معیشت پایدار روستایی (مطالعه موردی: روستای برغان شهرستان ساوجبلاغ)، پژوهش‌های روستایی، سال 2، شماره 1، صص 63-33.
جمعه­پور، محمود و کیومرث، نرجس (1391)، بررسی اثرات گردشگری بر دارایی­ها و فعالیت­های معیشتی مردم در چارچوب معیشت پایدار گردشگری (مطالعه موردی روستای زیارت)، فصلنامه علمی - ­پژوهشی مطالعات مدیریت گردشگری، سال 7، شماره 17، صص 119-87.
جوان، فرهاد: افراخته، حسن و ریاحی، وحید (1398)، تحلیل فضایی اثرات گردشگری بر تحولات کالبدی سکونتگاه‌های روستایی شهرستان رضوان­شهر، نشریه علمی – پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، سال 4، شماره 1، پیاپی 13، صص 70-57.
خسروبیگی بزچلویی، رضا و بازقندی، افسانه (1398)، ارزیابی نگرش ساکنان مناطق روستایی نسبت به گسترش خانه­های دوم (مطالعة موردی: روستاهای پیرامون شهر سبزوار)، جغرافیا و توسعه، شماره 54، بهار 1398، صص 142-121.
خوشنود، عفت؛ مهدوی حاجیلویی، مسعود و قادری، اسماعیل (1396)، تاثیر گردشگری خانه‌های دوم بر اقتصاد روستایی دهستان ابرشیوه در شهرستان دماوند، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال 6، شماره 4، زمستان 1396، پیاپی 22، صص 16-1.
دربان آستانه، علیرضا؛ مطیعی لنگرودی، سید حسن و قاسمی، فرزانه (1397)، شناسایی و تحلیل عوامل موثر بر معیشت پایدار کشاورزان (موردمطالعه: شهرستان شازند)، فصلنامه پژوهش­های روستایی، تابستان 1397، دوره 9. شماره 2، صص 337- 324.
راسق قزلباش، سلیمان (1388)، گردشگری روستایی و لزوم توجه به آن در برنامه‌های توسعه و آبادانی روستاها، مجله مسکن و محیط روستا (گردشگری روستایی).
رحمانی­فضلی، عبدالرضاگ سجادی، ژیلا و صدیقی، صابر (1397)، نقش گردشگری خانه­های دوم در تشدید فرآیند کالایی شدن فضا (مطالعه موردی: عرصه­های روستایی شهرستان محمودآباد)، مجله برنامه­ریزی و توسعه گردشگری، سال 7، شماره 27، زمستان 1397، صص 82-52.
رضاقلی­زاده، مهدیه (1395)، بررسی تاثیر گردشگری بر مثلث فقر، نابرابری و رشد اقتصادی، فصلنامه مطالعات مدیریت گردشگری، سال 11، شماره 36، صص 160-125.
رضوانی، محمدرضا (1382)، بررسی روند ایجاد و گسترش خانه‌های دوم در نواحی روستایی، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 45، صص 74 –65.
رضوانی، محمدرضا (1387)، توسعه گردشگری روستایی با رویکرد گردشگری پایدار، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رضوانی، محمدرضا؛ بدری، سیدعلی؛ سپهوند، فرخنده و اکبریان رونیزی، سعیدرضا (1391)، گردشگری خانه­های دوم و اثرات آن بر بهبود کیفیت زندگی ساکنان روستایی (مطالعه موردی: بخش رودبارقصران، شهرستان شمیرانات)، مطالعه و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، سال چهارم، شماره 13، صص 40-23.
رمضان‌زاده لسبوئی، مهدی؛ رضوانی، محمدرضا و اکبرپور، محمد (1394)، تحلیل آثار زیست­محیطی گردشگری خانه­های دوم از دیدگاه جامعۀ میزبان و مهمان (مطالعۀ موردی: روستاهای ناحیۀ دوهزار، شهرستان تنکابن)، پژوهش­های جغرافیای انسانی، دورة 47، شمارة 4، صص 643-625.
رومیانی، احمد؛ سجاسی­قیداری، حمدالله؛ شایان، حمید و سنایی­مقدم، سروش (1396)، نیازمندی­های روستاییان برای دستیابی به معیشت پایدار (مطالعة موردی: بخش سرفاریاب - شهرستان چرام)، مجلّة پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، سال 6، شمارة 4، زمستان 1396، شمارة پیاپی20، صص 203-185.
سجاسی­قیداری، حمدالله؛ صادقلو، طاهره و پالوج، مجتبی (1392)، اولویت­بندی راهبردهای توسعه معیشت پایدار روستایی با مدل ترکیبی سوات – تاپسیس - فازی (مطالعه موردی: شهرستان خدابنده)، فصلنامه روستا و توسعه، سال 16، شماره 2، تابستان 1392، صص 110-85.
سجاسی­قیداری، حمدالله؛ صادقلو، طاهره و شکوری­فرد، اسماعیل (1395)، سنجش سطح دارایی­های معیشتی در مناطق روستایی با رویکرد معیشت پایدار (مطالعۀ موردی: روستاهای شهرستان تایباد)، مجلّة پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، سال 5، شمارة 1، بهار 1395، شمارة پیاپی 13، صص 216-197.
سرور، رحیم و محمودیان، میترا (1395)، گردشگری خانه­های دوم و اثرات آن بر نواحی روستایی (مطالعه موردی: روستاهای دهستان مهماندوست نیر)، پژوهش­های مکانی - فضایی، شماره 1، صص 13-1.
شریفی­نیا، زهرا و استعلاجی، علیرضا (1397)، بررسی پیامدهای اجتماعی توسعه گردشگری خانه­های دوم (مطالعه موردی: روستای زیارت)، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، دوره 31، شماره 1، صص 84-69.
شیروانیان، عبدالرسول و نجفی، بهاالدین (1390)، بررسی نقش سرمایه اجتماعی بر رفاه و کاهش فقر روستایی (مطالعه­ی موردی: محدوده شبکه آبیاری و زهکشی درودزن) اقتصاد کشاورزی، سال 5، شماره 3، صص 33-25.
صالحی­نسب، زهرا (1384)، گردشگری خانه­های دوم و اثرات آن بر نواحی روستایی، پایان­نامه کارشناسی ارشد جغرافیا، به راهنمایی محمدرضا رضوانی، دانشگاه تهران.
صحنه، بهمن (1390)، بازگشت مهاجران به روستاها و نقش آن در معیشت پایدار روستایی؛ مطالعه موردی شهرستان آق­قلا، استان گلستان، پایان­نامه دکتری دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.
طالب، مهدی؛ پیری، صادق و محمدی، سعید (1389)، فرا تحلیلی بر مطالعات فقر در جامعه روستایی ایران، فصلنامه توسعه روستایی، دوره 2، شماره 2، پاییز و زمستان 1389، صص41-20.
عبدالله­زاده، غلامحسین؛ صالحی، خدیجه؛ شریف­زاده، محمد شریف و خواجه شاهکوهی، علیرضا (1394)، بررسی تاثیر گردشگری بر معیشت پایدار روستایی در استان گلستان، مجله برنامه­ریزی و توسعه گردشگری، سال 4، شماره 15، زمستان 1394، صص 169-148.
عنابستانی، علی­اکبر؛ جوانشیری، مهدی و کاویانی، سمیرا (1396)، بررسی تاثیر رواج گردشگری خانه­های دوم بر توسعة کالبدی سکونتگاه­های روستایی مطالعة موردی: شهرستان کلاردشت، فصلنامه علمی - پژوهشی برنامه­ریزی فضایی (جغرافیا)، سال 7، شماره 3، پیاپی 26، صص 24-1.
فرزود، مریم؛ دانه­کار، افشین و زاهدی امیری، قوام­الدین (1395)، تبیین معیارها و شاخص­های مدیریت گردشگری پایدار (مطالعه نمونه: جنگل­های مانگرو حوزه خمیر و قشم)، مجله برنامه­ریزی و توسعه گردشگری، سال 5، شماره 17، صص 194-169.
قماش­پسند، محمدتقی؛ مشیری، سید رحیم؛ کردوانی، پرویز و مهدوی، مسعود (1396)، تحلیل نقش خانه­های دوم در تغییر کاربری اراضی کشاورزی روستاهای بخش مرکزی شهرستان لاهیجان، نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، سال 9، شماره 4، زمستان 1396، صص 13-1.
متولی­طاهر، نرگس؛ صحنه، بهمن و نجفی­کانی، علی­اکبر (1397)، تحلیلی بر عملکرد خانه­های دوم در توسعه پایدار روستاهای کوهستانی: (مطالعه موردی بخش چهاردانگه، شهرستان ساری، فصلنامه روستا و توسعه، سال 21، شماره 1، بهار 1397، صص 159-133.
محمدی، سعدی؛ طلعتی، مرضیه؛ اسدی، سیوان و منوچهری، سوران (1397)، تبیین اثرات گسترش گردشگری در تغییر سطح معیشت روستاهای کوهستانی (مطالعه موردی: دهستان اورامان - غرب استان کردستان)، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 33، شماره 1، بهار ١٣٩٧، شماره پیاپی ١، صص 208-191.
مطیعی­لنگرودی، سیدحسن؛ قدیری­معصوم، مجتبی؛ رضوانی، محمدرضا؛ نظری، عبدالحمید و صحنه، بهمن (1390)، تأثیر بازگشت مهاجران به روستاها در بهبود معیشت ساکنان (مطالعه موردی: شهرستان آق قلا)، پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 78، زمستان1390، صص 83-67.
ویسی، فرزاد و نیکخواه، چنور (1397)، واکاوی نقش گردشگری در معیشت و پایداری معیشتی خانوارهای روستایی (مطالعه موردی: بخش اورامان سروآباد)، نشریه علمی - پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال 22، شماره 66، زمستان 1397، صص 348-329.
Birda, J.G., Osti, L., & Santifaller, E. (2011). Second homes and the need for Policy Planning. An International Multidisciplinary Journal of Tourism, 6 (1), 141-163.
Camilleri, M. A. (Ed.). (2018). Strategic Perspectives in Destination Marketing, IGI Global.
Clarc, A., Tourism, cultures and heritage. (2008). developing partnerships for a sustainable future, the assembly of European regions, Poland.
Farstad, Maja, Fredrik Rye, Johan, (2013), Second home owners, locals and their perspectives on rural development, Journal of Rural Studies, 30 (1): 41-51.
Hwang, J. H. and Lee, S. W. (2015). The Effect of the Rural Tourism Policy on Non-farm Income in South Korea, Tourism Management 46, pp. 501- 513.
Muller, D.K., Hall, C.M, Keen, D., (2004). Second Home Tourism Impact, Management. In C, M, Hall, and D, K., Muller (Eds) Tourism, Mobility and Second homes: Between Elite Landscape and common ground, 15- 32.
Shen, F., Hughey, k., & Simmons, D. (2009). Connecting livelihoods approach and tourism: A review of the literature toward integrative thinking (Unpublished doctoral dissertation). Lincoln University.
Williams, A. M. and Hall. C. M. (2000). Tourism and migration: new relationships between production and consumption. Tourism Geographies. 2000- Taylor & Francis.