ارزیابی و تحلیل فعالیت‌های نئوتکتونیکی و توان لرزه‌خیزی گسل‌ها (مطالعه موردی: حوضه آبخیز نیر)

اسفندیاری درآباد, فریبا; نظافت تکله, بهروز

doi:10.22034/gahr.2023.393039.1844

ارزیابی و تحلیل فعالیت‌های نئوتکتونیکی و توان لرزه‌خیزی گسل‌ها (مطالعه موردی: حوضه آبخیز نیر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استاد گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی

² دانشجوی دکتری گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

10.22034/gahr.2023.393039.1844

چکیده

ژئومورفولوژی تکتونیک به مطالعه لندفرم‌های ناشی از تکتونیسم و تعامل بین تکتونیک و فرایندهای ژئومورفیک می‌پردازد. نئوتکتونیک، اشکال ایجاد شده بر روی زمین که بر اثر مکانیسم‌های زمین‌ساختی ایجاد شده است را مورد مطالعه قرار می‌دهد. به‌منظور بررسی نئوتکتونیک فعال، از شاخص‌های نئوتکتونیکی حوضه آبریز و توان لرزه‌خیزی استفاده می‌گردد. در این پژوهش فعالیت‌های نئوتکتونیکی حوضه آبخیز نیر با استفاده از شاخص‌های ژئومورفیک مورد تحلیل قرار گرفته است. در ابتدا با استفاده از نرم‌افزار Gis10.3 و افزونه Archydro زیرحوضه‌ها و آبراهه‌های منطقه مورد مطالعه استخراج شد. برای محاسبه دقیق در هر زیرحوضه 26گانه از نقشه‌های توپوگرافی 1:25000، نقشه‌های زمین‌شناسی 1:100000، مدل رقومی ارتفاع 12 متر استفاده شد. سپس درنهایت برای هریک از شاخص‌ها نقشه پهنه‌بندی حوضه مورد بررسی در پنج رده تهیه شد. در نهایت با توجه مقادیر محاسبه شده هریک از شاخص‌ها شاخص زمین‌ساخت نسبی فعال برای حوضه استخراج شد. با توجه به شاخص زمین‌ساخت نسبی فعال منطقه مورد مطالعه به پنج رده بسیار بالا، بالا، متوسط، کم و بسیار کم نئوتکتونیکی تقسیم شد. براساس نتایج بیشترین میزان فعالیت تکنتونیک مربوط به زیرحوضه‌های 9، 11، 17، 18، 22 می‌باشد. براساس ارزیابی توان لرزه‌خیزی این نتیجه حاصل شد رابطه زارع با مقدار 98/5 ریشتر، نوروزی و اشجعی با مقدار 5/6 ریشتر و نوروزی 63/2 ریشتر می‌باشد. نتایج حاصل از این پژوهش فعالیت نئوتکتونیکی متوسط را در بیشتر زیرحوضه‌های نیر نشان می‌دهد که در این مناطق فعالیت گسل شدت نداشته و بنابراین در این مناطق برای مناطق مسکونی خطرات چندانی ایجاد نمی‌کند از مهم‌ترین گسل حوضه نیر می‌توان به گسل نیر اشاره کرد که برای مناطق مسکونی در صورت فعال شدن مخاطره آمیز خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.26453851.1402.5.4.31.6

موضوعات

جغرافیای طبیعی

عنوان مقاله [English]

Evaluation and Analysis of Neutactonic Activities and Fault Seismic Power (Case Study: Nir Watershed Basin)

نویسندگان [English]

Fariba Esfandyari ¹
Behrouz nezafat taklhe ²

¹ Professor of Geomorphology, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran.

² PhD Student in Natural Geography Department, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran.

چکیده [English]

Tectonic geomorphology studies levy -based landfalls and interaction between tectonics and geomorphic processes. Neutactonic studies the shapes on the ground caused by earthquake mechanisms. In order to investigate active neotectonic, neutactonic indicators of the catchment and seismic power are used. In this study, neutactonic activities of the Nir Watershed Basin have been analyzed using geomorphic indicators. Initially, using the GIS10.3 software and the Archydro plugin were extracted under the study of the study area. To accurately calculate any 26 subsidiaries, 1: 25000 topographic maps, 1: 100000 geological maps, 12 meters high height model. Finally, for each of the indicators, the basin zoning map was prepared in five categories. Finally, given the calculated values of each of the indices, the active relative landfill index was extracted for the basin. Due to the index of the relatively active landing index of the study area, it was divided into five high, high, medium, low and very low neutactonic. Based on the results, the highest technical activity is related to subsurfaces 9, 11, 17, 18, 22. Based on the evaluation of seismic power, this concluded that the farmer's relationship with the zareh of 5.98 Richter, Norouzi and Ashjaei with a value of 6.5 and Norouzi was 2.63. The results of this study show that moderate neottonic activity in most of the subsidiaries shows that fault activity is not intensified in these areas and therefore do not pose many risks in residential areas. Will be risky if activated.

کلیدواژه‌ها [English]

"Evaluation"
"Neutactonic Activity"
"Geomorphic Indicators"
"Fault"
"Nir basin"

مراجع

- ایلانلو، م. (1399). بررسی تکتونیک فعال حوضه آبریز دالکی با استفاده از شاخص های ژئومورفیک و شواهد ژئومورفولوژیکی. جغرافیا، 18(66 )، 168-185. SID. https://sid.ir/paper/962337/fa

- جلالی، س.، صمدی، م.، صمدی قشلاقچائی، م.، کرنژادی، آ.، (1395). بررسی شاخص‌های مورفومتری در حوضۀ آبخیز چهل چای استان گلستان با استفاده از GIS ، مجلۀ علمی ترویجی مهندسی نقشه برداری و اطلاعات مکانی، دورۀ 7، شماره4، 74-67.

- حجازی، ا، نجف وند، س. (1399). پتانسیل سنجی مناطق مستعد وقوع زمین‌لغزش در شهرستان پاوه با استفاده از روش منطق Fuzzy. جغرافیا و روابط انسانی، 2(4)، 376-385.

- حسین پور، م.، (1386). بررسی‌های سایزموتکتونیکی شمال‌غرب ایران و پهنه‌بندی خطر زمین ‌لرزه در شهر تبریز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی محسن مؤید، دانشکده علوم، دانشگاه تبریز.

- خلج، م.، (1400). ارزیابی فعالیت زمین ساختی حوضۀ آبریز قروه- دهگلان با استفاده از شاخص‌های ژئومورفیک، جغرافیا و توسعه، سال 19. شماره 62، 156-133.

- دزفولی کلونی، ز.، ایلانلو، م.، (1397). ارزیابی فعالیت‌های تکتونیکی در حوضه آبریز دالکی با استفاده از شاخص‌های ژئومورفیک، فصلنامه جغرافیای طبیعی، دوره 11، شماره 41، 140-123.

- ده بزرگی، م.، پورکرمانی، م.، آرین، م.، متکان، ع.ع.، معتمدی، ح. حسینیه‌ها، ح.، (1389). تجزیه و تحلیل کمی فعالیت تکتونیکی نسبی در منطقه سروستان، زاگرس مرکزی، ایران، ژئومورفولوژی، ش. 121، 329-341.

- رجبی، م.، (1385). تحلیل فعالیت‌های نئوتکتونیکی در دامنه‌های جنوبی ارتفاعات آلاداغ در شمال‌شرقی ایران، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 4، 191-178.

- رجبی، م، کرمی، ف، انصاری، م. (1394). تحلیل فعّالیّت نئوتکتونیکی در حوضه آبریز قلعه‌چای. جغرافیای طبیعی، 8(30)، 1-14.

- روستایی، ش، رجبی، م، زمردیان، م ج، مقامی مقیم، غ ر. (1388). نقش فعالیتهای تکتونیکی درشکلگیری و گسترش مخروطافکنه‌های دامنه‌های جنوبی آلادا . جغرافیا و توسعه. شماره 10 .صفحات 107-172.

- سادات ریاضی راد، ز.، کی‌نژاد، آ.، قمی‌اویلی، ج.، (1388). بررسی لرزه زمین ساخت و لرزه خیزی در نوشهر و تعیین مناطق پتانسیل خطر بالا، فصلنامه زمین، شماره 4، 89-77.

- صادقی، ع، پی سوزی، ت. (1399). شناسایی مناطق مستعد جهت اسکان موقت بعد از وقوع زلزله (مطالعه موردی: شهر سنندج). جغرافیا و روابط انسانی، 2(4)، 254-263.

- عابدینی، م.، (1385). نقش عوامل مؤثر در گسترش و تکامل مخروط افکنه‌های ارتفاعات درّه دیز دیوان - داغی با استفاده از روش‌ها و تکنیک‌های جدید، پژوهش‌های جغرافیایی شماره 55، 89-73.

- عابدینی، م.، (1395). ژئومورفولوژی تکتونیکی، جلد اول، چاپ اول، اردبیل، دانشگاه محقق اردبیلی.

- عابدینی، م.، شبرنگ، ش.، (1393). ارزیابی فعّالیت‌های نوزمین‌ساخت در حوضه آبخیز مشکین‌چای از طریق شاخص‌های ژئومورفولوژی، جغرافیا و توسعه، شماره 35، 66-49.

- عابدینی، م، پاسبان، ا م، نظافت تکله، ب، پورقاسمی، ا. (1401). بررسی فعالیت‌های نئوتکتونیکی با استفاده از شاخص‌های ژئومورفیک و توان‌لرزه‌زایی گسل‌ها (مطالعه موردی: حوضه آبخیز کوزه‌توپراقی). مطالعات علوم محیط زیست، 7(2)، 5043- 5052. doi: 10.22034/jess.2022.334604.1750

- کرمی، ف، رجبی، م، اباذری، گ. (1397)، تحلیل ناهنجاری های شبکه زهکشی و ارتباط آن با تکتونیک فعال در حوضه های آبریز شمال تبریز، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، دوره 7، شماره 1، 30-47.

- مزرعه، ا. (1400). برنامه ریزی عمرانی و آبادانی کلانشهرها در راستای مدیریت بحران زلزله با تأکید بر بافت فرسوده. جغرافیا و روابط انسانی، 4(1)، 393-410.

- مقصودی، م.، جعفربگلو، م.، جعفری، ر.، (1399). ارزیابی تکتونیک فعال در حوضه های حبله رود و کردان بر اساس شاخص‌های ژئومورفیک، دوره 9، شماره 35، 77-55.

- مقصودی، م.، کامرانی دلیر، ح.، (1387). ارزیابی نقش تکتونیک فعال تنظیم کانال رودخانه‌ها، مطالعۀ موردی: رودخانۀ تجن، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 66، 55-37.

- مقصودی، م، جعفربگلو، م، جعفری، ر. (1399). ارزیابی تکتونیک فعال در حوضه‌های حبله‌رود و کردان بر اساس شاخص‌های ژئومورفیک. جغرافیا و مخاطرات محیطی، 9(3)، 57-77. doi: 10.22067/geoeh.2020.66963.0

- نگهبان، س.، درتاج، د.، (1398). ارزیابی تکتونیک فعال حوضه‌ی رودخانه سیروان با استفاده از شاخص‌های ژئومورفیک، هیدروژئومورفولوژی، دوره 5، شماره 19، 209-187.

- یمانی، م.، کامرانی دلیر، ح.، باقری، س.، (1389). مورفومتری و ارزیابی شاخص‌های ژئومورفیک برای تعیین میزان فعالیت نو زمین ساخت در حوضۀ آبریز چله زاگرس شمال غربی، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، شماره، 26-1.

- Berberian, M. King, G.C.P. (1981). Towards a paleogeography and tectonic evolution of Iran. Canadian Journal of Earth Sciences. 18,PP. 210- 265

- Geophysics Study Committee. (1986). Studies in geophysics, active tectonics. National Academy Press. Washington, D.C.

- Keller, E.A. and Pinter, N. (2002). Earthquakes, Uplift, and Landscape. 362.

- Giaconia, F. Booth-Rea, G. Martínez-Martínez, J.M. Azañón, J.M. PérezPeña, J.V. Pérez-Romero, J.Villegas, I. (2012). Geomorphic evidence of active tectonics in the Serra Alhamila (eastern Betics, SE Spain). Geomorphology. 145-146, PP. 90-106.

- Keller, E.A. Zepeda, R.L. Rockwell, T.K. Ku, T.L. Dinklage, W.S. (1998). Active tectonics at Wheeler Ridge, southern San Joaquin Valley, California, Geological Society of America Bulletin. 110, PP. 298–310.

- El Hamdouni, R. Irigaray, C. Fernandez, T. Chacón, J. Keller, E.A. (2008). Assessment of relative active tectonics, southwest border of Sierra Nevada (southern Spain), Geomorphology. 96, PP.150-73.

- Ngapna, M.N. Owona, S. Owono, F.M. Ateba, C.B. Tsimi, V.M. Ondoa, J.M. Ekodeck, G.E. (2020). Assessment of relative active tectonics in Edea–Eseka region (SW Cameroon, Central Africa). Journal of African Earth Sciences. 164, PP. 103-798.

- García Delgado, H. Velandia, F. (2020). Tectonic geomorphology of the Serranía de San Lucas (Central Cordillera): Regional implications for active tectonics and drainage rearrangement in the NorthernAndes. Geomorphology. 349,PP.106-914.

- Horton, R.E. (1945). Erosional development of streams and their drainage basins: hydrophysical approach to quantitative morphology, Geological Society of America Bulletin. 56, PP. 275- 370.

- Bull W.B., Mcfadden, L.D. (1977). Tectonic geomorphology north and south of the Garlock fault, California; In: Doehring", D.O., (Ed.), Geomorphology in arid regions. Proceedings of the 8th Annual Geomorphology Symposium. State University of New York, Binghamton. Pp. 115-138.

- Stoddart, D. (2013). Drainage density: problems of prediction and application. In Process and form in geomorphology. PP.31-61.

- Katz, R.W. Parlange, M.B. Naveau, P. (2002). Statistics of extremes in hydrology. Advances in water resources. 25, PP. 1287-1304.

- Font, M. Amorese, D. Lagarde, J.L. (2010). DEM and GIS analysis of the stream gradient index to evaluate effects of tectonics: The Normandy intraplate area (NW France). Geomorphology. 119, PP.172-180.

- Strahler, A.N. (1952). Hypsometric (area-altitude) analysis of erosional topography. Geological Society of America Bulletin. 63, PP.1117- 1142.

- Singh, O.M. (2009). Hypsometry and erosion proneness: a case study in the lesser Himalayan Watersheds. Journal of Soil &Water conservation. 8, PP.53-59.

- Hassanzadeh, R., Zorica, N., Alavir, A., Norouzzadeh, M., and Hodhodkian, H. (2013). Interactive approach GIS-based earthquake scenario development and resource estimation, Computers & Geosciences. Vol.51, pp.324-338.