ارزیابی روند توسعه فیزیکی نواحی سکونتگاهی به سمت مناطق سیل خیز (مطالعه موردی: شهر سنندج)

نورالدین موسی, فاطمه; محمودی, رضا; امامی, کامیار

ارزیابی روند توسعه فیزیکی نواحی سکونتگاهی به سمت مناطق سیل خیز (مطالعه موردی: شهر سنندج)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشگاه آزاد

² دانشگاه مراغه

³ دانشگاه تهران

چکیده

سیل از جمله مخاطراتی است که بسیاری از شهرهای ایران را تهدید می‌کند. یکی از مناطقی که در معرض این مخاطره قرار دارد، شهر سنندج است. سنندج به دلیل مجاورت با رودخانه قشلاق و همچنین وضعیت هیدروژئومورفولوژی که دارد، پتانسیل بالایی از نظر وقوع سیلاب دارد. با توجه به اهمیت موضوع، در این پژوهش به ارزیابی روند توسعه نواحی سکونتگاهی شهر سنندج به سمت مناطق مستعد وقوع سیلاب پرداخته شده است. در این تحقیق، از مدل رقومی ارتفاعی 30 متر، نقشه زمین-شناسی 1:100000، تصاویر ماهواره لندست و همچنین لایه‌های رقومی اطلاعاتی مختلف، به‌عنوان داده-های تحقیق استفاده شده است. مهم‌ترین ابزارهای مورد استفاده در این تحقیق، نرم‌افزار ENVI و ArcGIS بوده است. این تحقیق در دو مرحله کلی انجام شده است که در مرحله اول، با استفاده از مدل تلفیقی Fuzzy-AHP مناطق مستعد وقوع سیلاب در محدوده مطالعاتی شناسایی شده و در مرحله دوم نیز با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، روند توسعه نواحی سکونتگاهی شهر سنندج به سمت مناطق مستعد وقوع سیلاب ارزیابی شده است. بر اساس نتایج حاصله، مناطق شرقی محدوده شهری سنندج به دلیل نزدیکی به رودخانه قشلاق و همچنین ارتفاع و شیب کم، پتانسیل بالایی از نظر وقوع سیلاب دارد. همچنین نتایج این تحقیق نشان داده است که وسعت نواحی سکونتگاهی شهر سنندج در سال 1990، حدود 8/14 و در سال 2020 حدود 1/27 کیلومترمربع بوده است که در سال 1990، حدود 6/2 کیلومترمربع از نواحی سکونتگاهی در معرض مخاطره سیلاب قرار داشته است ولی در سال به 9/7 کیلومترمربع افزایش یافته است. بر این اساس می‌توان گفت که در برنامه‌‌ریزی‌های شهری صورت گرفته، به وضعیت سیل‌خیزی منطقه، توجه چندانی نشده است.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.26453851.1402.5.4.35.0

موضوعات

جغرافیای طبیعی

عنوان مقاله [English]

Evaluating the process of physical development of residential areas towards flood prone areas (Case study: Sanandaj city)

نویسندگان [English]

Fatemeh NoredinMosa ¹
reza mahmodi ²
Kamyar Emami ³

¹ Azad university

² Maragheh University

³ Tehran University

چکیده [English]

Flood is one of the dangers that threaten many cities in Iran. One of the areas exposed to this risk is Sanandaj city. Due to its proximity to the Qeshlaq River and its hydrogeomorphological condition, Sanandaj has a high potential for flooding. Due to the importance of the issue, in this research, the development process of the residential areas of Sanandaj city towards flood-prone areas has been evaluated. In this research, a 30-meter height digital model, 1:100,000 geological map, Landsat satellite images, as well as various digital information layers have been used as research data. The most important tools used in this research were ENVI and ArcGIS software. This research has been carried out in two general stages, in the first stage, by using the integrated Fuzzy-AHP model, flood-prone areas were identified in the study area, and in the second stage, by using satellite images, the development process of the residential areas of Sanandaj city The direction of flood-prone areas has been evaluated. Based on the results, the eastern areas of the urban area of Sanandaj have a high potential in terms of flooding due to their proximity to the Qeshlaq River as well as the low elevation and slope. Also, the results of this research have shown that the size of the residential areas of Sanandaj city in 1990 was about 14.8 and in 2020 it was about 27.1 square kilometers. In 1990, about 2.6 square kilometers of the residential areas were exposed to flood risk but it has increased to 7.9 square kilometers per year. Based on this, it can be said that the flood situation of the region has not been given much attention in urban planning.

کلیدواژه‌ها [English]

Flood
Physical development
Sanandaj city
Fuzzy-AHP

مراجع

اسدپور، زهرا (۱۳۹۸)، ارزیابی ملاحظات ساماندهی ژئومورفولوژیکی رود دره دلمبر کرج، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه خوارزمی، دانشکده جغرافیا.
اسدی، معصومه؛ حیدری، زهرا؛ امامی، کامیار (1401)، ارزیابی روند توسعه فیزیکی شهر پلدختر به سمت مناطق سیلخیز، مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، دوره 11، شماره.
اصلانی، فرشته (1396)، برنامهریزى راهبردى مقابله با وقوع سیلاب با تکنیک سوات (نمونه موردى: محدوده مرکزى شهرستانهاى تهران و کرج)، فصلنامه دانش پیشگیرى و مدیریت بحران، دوره 7، شماره 3، صص 210-201.
امراء شهستان، محمدجواد؛ ملک محمدی، بهرام (1395)، مدیریت سیلاب شهری با تأکید بر شاخصهای پدافند غیرعامل، چهارمین کنگره بینالمللی عمران ، معماری و توسعه شهری، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
حکمتی، صحتالله (1387): سیل چیست؟ بلای طبیعی یا موهبت الهی، صفحه 1-17.
خیریزاده آروق، منصور؛ ملکی، جبرئیل؛ عمونیا، حمید (1388)، پهنهبندی پتانسیل خطر وقوع سیلاب در حوضه مردق چای یا استفاده از مدل ANP، نشریه پژوهشهای ژئومورفولوژی کمی، شماره 3، صص 59-36.
علیزاده، امین (1389)، اصول هیدرولوژی کاربردی، انتشارات دانشگاه امام رضا (ع)، مشهد، چاپ بیستم.
غلامی، محمد؛ احمدی، مهدی (۱۳۹۸)، ریز پهنهبندی خطر وقوع سیلاب در شهر لامرد با استفاده از AHP، GIS و منطق فازی، مجله مخاطرات محیط طبیعی، دوره ۸، شماره ۲۰، صص ۱۱۴-۱۰۱.
گنجائیان، حمید (1399)، مخاطرات ژئومورفولوژیک مناطق شهری،‌ روشهای مطالعه و راهکارهای کنترل آن، انتشارات انتخاب، ۱۴۴ صفحه.
محمودزاده، حسن؛ باکویی، مائده (۱۳۹۷)، پهنهبندی سیلاب یا استفاده از تحلیل فازی (مطالعه موردی: شهر ساری)، مجله مخاطرات محیط طبیعی، دوره ۷، شماره ۱۸، صص ۶۸-۵۱.
مرکز آمار کشور (1395)، سرشماری نفوس و مسکن، شهرستان سنندج.
Cai, Y. P., Huang, G. H., Tan, Q., Chen, B., 2011. Identification of optimal strategies for improving ecoresilience to floods in ecologically vulnerable regions of a wetland, Journal of Ecological Modelling, 222 (2). pp: 360-369.
Chaabani. C., Chini, M., Abdelfattah, R., Hostache, R., Chokmani, K., 2018. Flood Mapping in a Complex Environment Using Bistatic TanDEM-X/TerraSAR-X InSAR Coherence, remotesensing, 10.
Garde, R. J., 2006. River Morphology,Published by New Age International (P) Ltd,Publishers, New Delhi.
Parhi, P. K., 2018. Flood Management in Mahanadi Basin using HEC-RAS and Gumbel’s Extreme Value Distribution, Journal of The Institution of Engineers (India), 99 (4). pp: 751–755.
Rinat, Y., Marra, F., Zoccatelli, D., Morin, E., 2018. Controls of flash flood peak discharge in Mediterranean basins and the special role of runoff-contributing areas, Journal of Hydrology, 565. pp: 846-860.
Sene, K., 2008. Flood warning, forecasting and emergency response. New York : Springer
Silva, F. V., Bonuma, N. B., Uda, P. K., 2014. Flood Mapping In Urban Area Using Hec-Ras Model Supported By GIS, International Conference on Flood Management, 9 pp.
Su,w., Ye, G., Yao, S., Yang, G. 2014. Urban Land Pattern Impacts on Floods in a New District of China, Sustainability, 6 (10). pp: 6488-6508.
The International Disaster Database (EM DAT)., 2016. http://www.emdat.be/about.

Yeganeh. N., Sabri. S., 2014. Flood Vulnerability Assessment in Iskandar Malaysia Using Multi-criteria Evaluation and Fuzzy Logic. Journal of Applied Sciences. Engineering and Technology, 8