ارزیابی و تحلیل میزان ناپایداری بافت های شهری در برابر زلزله (نمونه موردی کلانشهر مشهد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارمند شهرداری مشهد

2 گروه جغرافیای شهری و روستایی دانشکده جغرافیا و علوم محیطی دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

با توجه به رشد شهرنشینی و گسترش سکونتگاههای غیر رسمی و بافت های فرسوده، وقوع مخاطرات محیطی همچون زلزله در پهنه کلان شهرها می تواند خسارات سنگینی را ایجاد نموده و توسعه ی شهرها را دچار وقفه نماید. شهر مشهد به عنوان دومین کلانشهر کشور به دلیل قرار گرفتن بر روی چند گسل و واقع شدن در کمربند زلزله دنیا، یکی از نقاط آسیب پذیر به شمار می آید. بنابراین با توجه به موقعیت مشهد، سوال اینجاست که کدام پهنه های شهری به لحاظ کالبدی و مخاطرات طبیعی دارای سطوح ناپایدار و آسیب پذیر می باشند؟ این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی است. در همین راستا در این بررسی سه شاخص اصلی( جمعیتی، کالبدی و مخاطرات طبیعی) و 8 معیار(بعد خانوار، تراکم جمعیتی، تعداد مطلق جمعیت، تعداد خانوار در واحد مسکونی، نوع مصالح، قدمت ساختمان، کیفیت ابنیه) به عنوان شاخص های جمعیتی و کالبدی و فاصله از گسل به عنوان مهمترین شاخص مخاطرات طبیعی در 17260 بلوک شهری با استفاده از AHP و GIS مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که محدوده بافت های فرسوده مرکزی و میانی شهر(8 درصد) و سکونتگاههای غیر رسمی شکل گرفته در محدوده های شمال و شمال شرقی شهر(11درصد) به دلیل فرسودگی و ناپایداری بافت و استفاده از مصالح کم دوام در ساخت و ساز و نیز عمر بالای ساختمان ها و همچنین محدوده جنوبی شهر (21 درصد) به دلیل قرارگیری روی خط گسل، از آسیب پذیری بالایی برخوردار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation and analysis of urban instability in earthquake instability (Case Study of Mashhad Metropolis)

نویسندگان [English]

  • mohamad hadi darrodi 1
  • Hadi Soleimani moghadam 2
1 Municipality of Mashhad
2 hakim sabzevari
چکیده [English]

Due to the growth of urbanization and the expansion of informal settlements and worn out tissues, environmental hazards such as earthquakes in the metropolitan area can cause serious damage and cause urban development disruption. The city of Mashhad, as the second largest city in the country, is considered as one of the most vulnerable areas due to being located on several faults and being in the earthquake belt of the world. So, with regard to the situation in Mashhad, the question is, which urban areas are physically and natural in nature with unstable and vulnerable levels? This research is descriptive-analytic. In this study, three main indicators (demographic, physical and natural hazards) and eight criteria (household size, population density, absolute population, number of households in residential units, type of materials, age of building, quality of buildings) as indicators Demographic and physical distances from the fault as the most important indicator of natural hazards in 17260 urban blocks using AHP and GIS have been investigated. The results show that the range of middle and middle-aged corroded tissues (8%) and informal settlements formed in northern and northeastern cities of the city (11%) due to wear and tear of texture and the use of low-durability materials in construction As well as the lifetime of buildings, as well as the southern region of the city (21%), is vulnerable due to the presence on the fault line.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Instability
  • Worn texture
  • Environmental hazards
  • Mashhad
  • AHP
احدی نژاد روشتی، محسن؛ قرخلو، مهدی و کرامت اله زیاری؛1389. مدل سازی آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی نمونه موردی شهر زنجان. جغرافیا و توسعه؛ شماره 19، 171-198.
- اجزاشکوهی، محمد و مرادی، فرشته؛ 1391. مطالعه تطبیقی پایداری محلات سراب و سجاد مشهد با  استفاده از روش های AHP و دلفی، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، شماره نوزدهم، 96-117.
- امینی ورکی، سعید، مدیری، مهدی، شمسایی زفرقندی، فتح اله و قنبری نسب، علی؛ 1393. شناسایی دیدگاه های حاکم بر آسیب پذیری شهرها در برابر مخاطرات محیطی و استخراج مولفه های تاثیرگذار در آن با استفاده از روش کیو، دوفصلنامه علمی پژوهشی،1-14.
- حاتمی نژاد، حسین؛ فتحی، حمید و فرشید عشق آبادی؛ 1388. ارزیابی میزان اسیب پذیری لرزه ای در شهر نمونه موردی منطقه 10 شهرتهران، نشریه پژوهشهای جغرافیایی انسانی، شماره 68، 1-20 .
- زبردست، اسفندیار؛ 1380. کاربرد فرآیند سلسله مراتبی در برنامه ریزی شهری و منطقه ای، فصل نامه هنر های زیبا، شماره 10، 13-21 .
- زنگی ابادی، علی، محمدی، جمال، صفایی، همایون و قاتد رحمتی، صفر؛ 1386. تحلیل شاخص های اسیب پذیری مساکن شهری در برابر خطر  زلزله نمونه موردی مساکن شهر اصفهان ، جغرافیا و توسعه، شماره 12، 61-79 .
-  زیاری، کرامت اله و پورآقایی، عبدالله؛ 1389. شاخص های برنامه ریزی شهری و منطقه ای. تهران؛ انتشارات آراد.
- شایان، سیاوش، زارع، غلامرضا و حق پناه، یعقوب؛ 1392. زلزله خیزی ایران و مقاوم سازی مدارس. مجله رشد آموزش جغرافیا. شماره 3. 19-25.
- شهرداری مشهد.1383. آمارنامه شهر مشهد. سازمان آمار و اطلاعات و خدمات کامپیوتری.
- عزیزی، محمد مهدی و اکبری، رضا؛ 1387. ملاحظات شهرسازی در سنجش آسیب پذیری شهرها از زلزله، نشریه هنرهای زیبا، شماره 34، 25-36.
- فرج زاده اصل، منوچهر، احدنژاد، محسن و امینی، جمال؛ 1389. ارزیابی آسیب پذیری مساکن شهری در برابر زلزله(مطالعه موردی: منطقه 9 شهرداری تهران). مطالعات و پژوهش های شهری منطقه ای؛ سال سوم، شماره نهم، اصفهان. 19-36.
- محمدپور، صابر، زالی، نادر و پوراحمد، احمد؛ 1395. تحلیل شاخص های آسیب پذیری در بافت های فرسوده شهری با رویکرد مدیریت بحران زلزله(مطالعه موردی: محله سیروس تهران). پژوهش های جغرافیای انسانی. دوره 48. شماره1. تهران. 33-52.
- مرکز آمار ایران.1390. نتایج سرشماری عمومی نفس و مسکن. تهران.
- مشکینی، ابوالفضل، شعبانی، مرتضی و نشاط، عبدالحمید؛ 1396. ارزیابی آسیب پذیری کاربری آموزشی با رویکرد پدافند غیر عامل شهری در برابر زلزله(مطالعه موردی: منطقه 6 تهران). پژوهش های جغرافیای انسانی، دوره 49، شماره2، 243-258.
-  مهدوی عادلی، مهدی و جزایری مقدس، سید محمود؛ 1390. تحلیل و ارزیابی خطر زلزله در مناطق مختلف شهر مقدس مشهد، کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت شهری.
- مهدیان، فرید؛ 1381. آسیب پذیری ساختمانهای تهران در برابر زلزله و چگونگی کاهش آسیب پذیری. مجموعه مقالات اولین سمینار ساخت و ساز در پایتخت. دانشگاه تهران.
- مهرازان، مهندسین مشاور؛ 1370. طرح جامع مشهد، جلد7، مطالعات وضع موجود، مطالعات طبیعی، وزارت مسکن و شهرسازی،‌ تهران- مشهد.
- نگارش، حسین؛ 1384. زلزله شهرها و گسل ها. فصلنامه پژوهش های جغرافیایی. شماره 52.اصفهان. 34-51.
- نوروزی خطیری، خدیجه، امیدوار، بابک، ملک محمدی، بهرام و گنجه ای، سجاد؛ 1392. تحلیل ریسک مخاطرات چندگانه شهری در اثر سیل و زلزله مطالعه موردی منطقه بیست تهران. مشهد، جغرافیا و مخاطرات طبیعی، شماره 7، 53-68 .
 
-          Gibson, Gary, 1997. An ،introduction to seismology, disaster prevention and management, Vol 6, No 5, MCB
university press, Emerald Group Limited.
-          Lantada, N., Pujades, L., Barbat , A., 2009. Vulnerability Index and Capacity Spectrum Based Methods for Urban Seismic Risk Evaluation, Natural Hazards, Vol. 51, No. 3. 501-52.
-          Saaty , T L. 2004. "Mathematical Methods of Operations Research". Courier 38(1).112-139.
-          UNDP   2004.   Reducing   Disaster   Risk,   A hallenge for Development.