تحلیلی بر نقش مکان‌های مذهبی در ایجاد حسّ مکان در ساکنین محلّات شهری (مطالعه‌ی موردی: مسجد و محلّه‌ی حسینیّه‌ی زنجان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری شهرسازی اسلامی، گروه معماری و شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

حسّ مکان به ادراک ذهنی و آگاهانه‌ی مردم از محیط پیرامونی خویش اطلاق می‌شود که موجب دست‌یابی به هویّت در ایشان و دلبستگی آن‌ها به محیط می‌گردد. لذا حسّ مثبت مردم به محیط پیرامونی خویش که با‌عنوان‌«حسّ‌مکان» شناخته می‌شود، فرصتی است که در صورت بهره‌برداری صحیح از آن، می‌تواند زمینه‌ساز خلق مشارکت‌های اجتماعی و در نتیجه تسهیل در اجرای طرح‌های شهری شود. بر این اساس، در این پژوهش به بررسی نقش و تأثیر حسینیّه‌ی اعظم در ایجاد و ارتقاء حسّ‌مکان در ساکنین محلّه‌ی حسینیّه و مشارکت اجتماعی آن‌ها اقدام شده است. روش پژوهش حاضر مبتنی بر مطالعات اسنادی و میدانی بوده و از ابزار پرسشنامه برای جمع‌آوری اطّلاعات میدانی استفاده گردید. علی‌رغم آن‌که نرم‌افزار G-Power تعداد نمونه‌ی آماری را 191 نفر تعیین کرده بود، ولی به منظور اطمینان بیشتر در تعمیم داده‌ها به کل جامعه‌، تعداد 200 پرسشنامه تنظیم و تکمیل گردید. همچنین برای تحلیل نتایج حاصل از پرسشنامه، از برنامه‌ی رایانه‌ای SPSS و Excel و برای تحلیل همبستگی شاخص‌ها از روش تحلیل واریانس تک فاکتوری و روش پیرسون استفاده گردید. نتایج حاصل از آزمون پرسشنامه مبیّن آن بود که بین‌«مدّت‌ زمان ‌سکونت ‌در‌محلّه» و «میزان‌تحصیلات» پاسخ‌دهندگان با حسّ مکان آن‌ها رابطه‌ی معناداری وجود دارد. همچنین قاطبه‌ی پاسخ‌دهندگان، حسینیّه‌ی‌اعظم را عنصر اصلی هویّت‌بخش به محلّه‌ی خویش دانسته و از سکونت در آن ابراز رضایت ‌نمودند (74 درصد). علاوه‌بر‌این، بیش از 85 درصد از پاسخ‌دهندگان مشارکت اجتماعی را امری مقدّس دانسته و شرکت در آن را وظیفه‌ای همگانی می‌دانند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Role of Religious Places in Creating a Sense of Place and in Residents of Urban Neighborhoods (Case Study: Hosseinieh Neighborhood in Zanjan city

نویسنده [English]

  • mohammadajavad Heydari
PHD Student in Islamic Urbanism, Department of Architecture and Urbanism, faculty of Architecture and Urbanism, Islamic Art university of Tabriz, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Sense of place refers to the mental and conscious perception of people of their surroundings, which leads to the achievement of identity in them and their attachment to the environment. Therefore, people's positive sense of their surroundings, which is known as "sense of place", is an opportunity that, if used properly, can pave the way for the creation of social partnerships and thus facilitate the implementation of urban projects. Accordingly, in this study, the role and impact of the Great Hosseinieh in creating and promoting the sense of place in the residents of the Hosseinieh neighborhood and their social participation has been investigated. The method of the present study is based on documentary and field studies and a questionnaire was used to collect field information. Although G-Power software had a statistical sample size of 191 people, 200 questionnaires were developed and completed to further ensure that the data was generalized to the general population. Also, to analyze the results of the questionnaire, SPSS and Excel computer program and to analyze the correlation of indicators, one-factor analysis of variance and Pearson method were used. The results of the questionnaire showed that there was a significant relationship between the "duration of residence in the area" and the "level of education" of the respondents with their sense of place. Also, the majority of respondents considered great Hosseinieh as the main element of identifying their neighborhood and expressed their satisfaction with living in it (74%). In addition, more than 85% of respondents consider social participation to be sacred and a public duty to participate in it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sense of Place
  • Place Identity
  • Social Participation
  • Great Hosseinieh
1- اهری، زهرا، (1394)، شناسایی ساختار ثانویّه شهر ایرانی در دوره‌ی قاجاریه، نشریه‌ی هنرهای زیبا‌–‌معماری و شهرسازی. دوره‌ی 20. شماره 2. صص 34 – 23.
2- بیگدلو، رضا، (1396)، تحلیل تاریخی کارکرد حس مکان در ایجاد و تداوم هویت ایرانی، فصلنامه‌ی مطالعات ملی. 71، سال هجدهم. شماره 3. صص 42 – 21.
3- پاسدارشیرازی، مظفر و صادقی، علیرضا، (1394)، تأثیر باورها و مراسم آیینی در پایایی و پویایی فضاهای شهری؛ مورد پژوهش: تعزیه در پایایی حسینیه‌ها و تکایا در ایران. فصلنامه مدیریت شهری. شماره 38. صص 332 – 301.
4- پاکزاد، جهانشاه، (1389)، مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری. تهران. انتشارات شهیدی. چاپ چهارم.
5- حسینی، سیدهادی؛ قدرتی، حسین؛ میره، محمّد و زنگنه، یعقوب، (1392)، پایداری شهری بر بنیان توسعه‌ی مشارکت شهروندی، مطالعه‌ی موردی: شهر سبزوار. فصلنامه‌ی جغرافیا و پایداری محیط. شماره 6. صص 66- 41.
6- حسینی‌زاده‌مهرجردی، سعیده و میرنژاد، سیدعلی، (1394)، تبیین جایگاه مسجد جامع یزد در ایجاد حسّ مکان و هویّت به فضای کالبدی شهر. فصلنامه‌ی مطالعات ملّی. 61. سال شانزدهم. شماره 1. صص 150 – 127.
7- رضایی، معصومه؛ عارفی مقدم، ویکتور و فرشچیان، امیرحسین، (1395)، رنگ و تأثیر آن بر‌هم‌افزایی حس تعلقی مکان در فضاسازی مکان معماری اسلامی. مطالعات هنر و علوم انسانی. سال دوم. شماره‌ی 10 . صص 42 – 33.
8- علی‌الحسابی، مهران و پای‌کن، عصمت، (1392)، تدوین چارچوب مفهومی تعامل شهر و آیین‌های جمعی و بررسی مصداق آن در آیین‌های عاشورایی. فصلنامه‌ی مطالعات شهر ایرانی اسلامی. شماره دوازدهم. صص 36 – 27.
9- فلاحت، محمدصادق؛ کمالی، لیلا و شهیدی، صمد، (1396)، نقش مفهوم حس مکان در ارتقای کیفیّت حفاظت معماری. فصلنامه‌ی باغ نظر. سال چهاردهم. شماره 46. صص 22 – 15.
10- فلاحت، محمدصادق، (1384)، نقش طرح کالبدی در حس مکان مسجد. نشریه‌ی هنرهای زیبا. شماره 22. صص 42 – 35.
11- کلالی، پریسا و مدیری، آتوسا، (1391)، تبیین نقش مولّفه‌ی معنا در فرآیند شکل‌گیری حس مکان، نشریه‌ی هنرهای زیبا-‌معماری و شهرسازی، دوره‌ی 17، شماره 2، صص 51 – 43.
12- کاشی، حسین و بنیادی، ناصر، (1392)، تبیین مدل هویّت مکان‌–‌حس مکان و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن؛ نمونه موردی: پیاده‌راه شهر ری، نشریه‌ی هنرهای زیبا-‌معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 3، صص 52 – 43.
13- میرغلامی، مرتضی و آیشم، معصومه، (1395)، مدل مفهومی ارزیابی حسّ مکان بر اساس مولّفه‌های کالبدی، ادراکی، عملکردی و اجتماعی؛ مطالعه‌ی موردی: خیابان امام ارومیه، فصلنامه‌ی علمی‌–‌پژوهشی مطالعات شهری، شماره نوزدهم، صص 79 – 69.
14- مهندسان مشاور معماری، مرمت و شهرسازی عمارت خورشید، (1394)، طرح توسعه ی حسینیّه اعظم زنجان، زنجان، شهرداری زنجان.
15- وامبری، آرمینیوس، (1372)، زندگی و سفرهای وامبری؛ دنباله‌ی سیاحت درویشی دروغین، ترجمه‌ی محمدحسین آریا، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول.
16- یوسفی، یوسف؛ آزاد، میترا؛ سلطانی محمدی، مهدی، (1396)، مطالعه ی چگونگی ارتباط مراسم آیینی عزاداری ایّام محرّم و شهر نایین، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی – اسلامی، سال هشتم،شماره 29، صص 50-37.
17- Amado, M.P; santos, C.V; Moura, E.B & Silva, V.G, (2009). Public Participation in Sustainable Urban Planning. World Academy of Science. Engineering and Technology. International Journal of Civil and Environmental Engineering. Vol:3. No: 5. Pages 228 – 234.
18- Boussaa, Djamel. (2017). Urban Regeneration and the Search for Identity in Historic Cities. Sustainability 2018. 10, 48. dui: 10.3390/su10010048.
19- Cortes, Margarita Morales. (2013). Cultural Heritage and Urban Regeneration: The conflict between Identity and Development Strategies in the city of Valparaiso. Bartlett school of graduate studies university college London.
20- Erdogan, B. D & Ayatac, H. (2015). Assessment of urban identity characteristics in public places: A case study of Ortakoy Square. Istanbul Technology University (ITU). Vol: 12. No: 1. pages 115 – 125.
21- Hashemnezhad, Hashem; Heidari, Aliakbar; Mohammadhoseini, Parisa. (2013). Sense of Place and place attachment, International journal of Architecture and Urban development. Vol.3. No.1. pages 5-12.
22- Huigen, Paulus p.p & Louise Meijering. (2015). Making Places: A Story of De Venen. In: Georgy John Ashworth. Britain J. Graham. senses of place: sense of time. Ashgate. England.
23- Qazimi, Shukran. 2014. Sense of place and place identity. European journal of social sciences education and research. Vol.1. No.1. pages 306-310.
24- Simard, Martin & Mercier, Guy. (2001). Planning, Participation and Identity in Quebec City: Community Building through Urban Revitalization. Canadian Journal of Urban Research. vol. 10. Issue 1, pages 23 - 46.