عوامل بازدارنده و پیش‌برنده مدیریت مشارکتی منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی ( مطالعه موردی : دشت مرغاب , استان خوزستان )

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد توسعه روستایی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان و رئیس مشارکت‏های مردمی و نظام‏های بهره ‏برداری سازمان آب و برق خوزستان

2 استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان ، گروه ترویج و آموزش کشاورزی ، ملاثانی ، خوزستان

3 - کارشناس ارشد مدیریت اجرائی و رئیس سنجش و توزیع آب سازمان آب وبرق خوزستان

چکیده

با افزایش جمعیت، افزایش سطح زیرکشت و تولید کشاورزی و به تبع آن مصرف رو به افزایش منابع آب سطحی و زیرزمینی، دسترسی به منابع آب در بسیاری از نقاط دنیا و از جمله کشور ایران با مشکلات فراوانی همراه شده است و در برخی مناطق این موضوع به یک بحران تبدیل شده است. به همین جهت از دهه های گذشته دنیا به سمت حل این مشکلات در حال حرکت است. یکی از اقدامات انجام شده در بسیاری از کشورها، تغییر شیوه حکمرانی و مدیریت منابع آب است. امروزه دنیا از شیوه مدیریت متمرکز دولتی از بالا به پایین به سمت شیوه مدیریتی محلی و مشارکت ذی نفعان حرکت کرده است. محدوده مطالعاتی مرغاب یکی از 42 محدوده مطالعاتی حوزه کارون بزرگ می-باشد که با وسعت 51/818 کیلومتر‌مربع در قسمت جنوبی این حوزه واقع شده است. لزوم ایجاد تشکل‌های آب‌بران در دشت مرغاب به منظور جلوگیری از برداشت بی رویه آب زیرزمینی، کشت محصولات پرآب، حفر چاه‌های غیرمجاز و در نهایت مدیریت مناسب آب زیرزمینی امری ضروری می‌باشد. هدف از این تحقیق شناخت جامعه بهره‌بردار و بسترسازی فرهنگی و ظرفیت سازی اجتماعی جهت انتقال وظایف تصدی‌گری به تشکل های آب بران در جهت حفظ آبخوان‌های آب زیرزمینی محدوده مرغاب می‌باشد. در همین راستا با شناخت موانع و عوامل تقویت‌کننده توانمندسازی تشکل‌ها می توان برنامه‌ریزی‌های مناسب و استراتژی‌های لازم آمادگی برای مقابله با این موانع را تعیین نمود. پس از توانمندسازی کامل تشکل های آب بران، می توان وظایف غیر حاکمیتی از حفاظت و بهره برداری از منابع آب زیرزمینی را در چارچوب یک توافق نامه مشخص به تشکل های آب بران واگذار و با حمایت و پشتیبانی از تشکل ها تا بلوغ کاری از طریق ارتباط نزدیک با بهره برداران و آموزش و مهارت مدیریت به آن‌ها، زمینه پایداری و موفقیت تشکل‌ها را فراهم نمود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Participatory Management of Groundwater Resources in Agriculture (Case Study: Inhibitory and Promotional Factors in (Murghab Plain, Khuzestan Province

نویسندگان [English]

  • marjan adham maleki 1
  • bahman khosravipour 2
  • feridon soltani 3
1 Graduated from Khuzestan University of Agricultural Sciences and Natural Resources and Head of Public Participation and Operating Systems of Khuzestan Water and Electricity Organization
2 Professor, Khuzestan University of Agricultural Sciences and Natural Resources, Department of Agricultural Extension and Education, Malasani, Khuzestan
3 - Master of Executive Management and Head of Water Measurement and Distribution of Khuzestan Water and Electricity Organization
چکیده [English]

با افزایش جمعیت، افزایش سطح زیرکشت و تولید کشاورزی و به تبع آن مصرف رو به افزایش منابع آب سطحی و زیرزمینی، دسترسی به منابع آب در بسیاری از نقاط دنیا و از جمله کشور ایران با مشکلات فراوانی همراه شده است و در برخی مناطق این موضوع به یک بحران تبدیل شده است. به همین جهت از دهه های گذشته دنیا به سمت حل این مشکلات در حال حرکت است. یکی از اقدامات انجام شده در بسیاری از کشورها، تغییر شیوه حکمرانی و مدیریت منابع آب است. امروزه دنیا از شیوه مدیریت متمرکز دولتی از بالا به پایین به سمت شیوه مدیریتی محلی و مشارکت ذی نفعان حرکت کرده است. محدوده مطالعاتی مرغاب یکی از 42 محدوده مطالعاتی حوزه کارون بزرگ می-باشد که با وسعت 51/818 کیلومتر‌مربع در قسمت جنوبی این حوزه واقع شده است. لزوم ایجاد تشکل‌های آب‌بران در دشت مرغاب به منظور جلوگیری از برداشت بی رویه آب زیرزمینی، کشت محصولات پرآب، حفر چاه‌های غیرمجاز و در نهایت مدیریت مناسب آب زیرزمینی امری ضروری می‌باشد. هدف از این تحقیق شناخت جامعه بهره‌بردار و بسترسازی فرهنگی و ظرفیت سازی اجتماعی جهت انتقال وظایف تصدی‌گری به تشکل های آب بران در جهت حفظ آبخوان‌های آب زیرزمینی محدوده مرغاب می‌باشد. در همین راستا با شناخت موانع و عوامل تقویت‌کننده توانمندسازی تشکل‌ها می توان برنامه‌ریزی‌های مناسب و استراتژی‌های لازم آمادگی برای مقابله با این موانع را تعیین نمود. پس از توانمندسازی کامل تشکل های آب بران، می توان وظایف غیر حاکمیتی از حفاظت و بهره برداری از منابع آب زیرزمینی را در چارچوب یک توافق نامه مشخص به تشکل های آب بران واگذار و با حمایت و پشتیبانی از تشکل ها تا بلوغ کاری از طریق ارتباط نزدیک با بهره برداران و آموزش و مهارت مدیریت به آن‌ها، زمینه پایداری و موفقیت تشکل‌ها را فراهم نمود.

کلیدواژه‌ها [English]

  • مشارکت
  • منابع آب زیرزمینی
  • تشکل آب‌بران
  • آبیاری
  • بهره‌برداری

مراجع

 - آگاه ، مهدی . حسنی سعدی ، مریم ( 1393) . حقوق آب در فلات ایران در بستر تحولات اقتصادی و اجتماعی  .ناشر اندیشکده تدبیر آب ایران (اتاق بازرگانی،صنایع،معادن و کشاورزی.
 - ادهم ملکی، مرجان  . سروستانی ، مسلم (1396). ضرورت ایجاد و استقرار تشکلهای آب بران در راستای انتقال مدیریت آبیاری (مطالعه موردی: پروژه آبیاری و زهکشی داریون6 شوشتر). پنجمین همایش ملی مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی و سومین کنگره ملی آبیاری و زهکشی ایران. دانشگاه چمران اهواز.
-  خسروی پور، بهمن . ادهم ملکی ، مرجان ( 1396). برنامه ریزی و استقرار مدیریت مشارکتی در بهره برداری از شبکه های آبیاری(مطالعه موردی: پروژه آبیاری حفار شرقی و غربی خرمشهر).  پنجمین همایش ملی مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی و سومین کنگره ملی آبیاری و زهکشی ایران. دانشگاه چمران اهواز.
- شرح وظایف شغلی امور آب مناطق سازمان آب و برق خوزستان  و قراردادهای گشت و بازرسی ( 1399 )، گزارشات دفتر تحول و بهبود سازمان آب و برق خوزستان و قراردادهای  ، معاونت حفاظت از منابع آب  سازمان آب و برق خوزستان
- کمیته ملی آبیاری و زهکشی ، نشریه شماره 55 ،  رهنمودهای انتقال مدیریت خدمات آبیاری
- مهراب قوچانی ،امید . علاسوند ، کمال . آلبوغبیش ، حمزه (1396 ) ، بررسی میزان مشارکت پذیری بهره برداران در شبکه آبیاری دژ ، سومین کنگره مهندسی و مدیریت آب و خاک ایران ، کرج، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران
-  مهندسین مشاور پورآب فارس، (1398) ، گزارش مطالعات تشکیل تشکل  آب بران  زیرزمینی محدوده مطالعاتی مرغاب.
- مرید، سعید ، (1396) . مروری بر اقدامات کشور در مدیریت خشکسالی و ظرفیت آن‌ها برای مواجه با بحران‌های آبی. فصلنامه تحقیقات منابع آب ، دوره 14، شماره 1.
-  نجفی قرقانی، زیبا . حیاتی، داریوش ( 1391 ) ، ارزیابی عملکرد تشکل های آب بران از دیدگاه اعضا (مورد مطالعه: اتحادیه تشکل های آب بران (کانال اردیبهشت درودزن فارس). علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد 8، شماره 1
- وزارت نیرو، کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران،(1378) ، مجموعه مقالات همایش مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه های آبیاری، نشریه شماره 27
- Abdel Hakim M. Hassabou  and Inas K. El-Gafy. Assessment Indicators for Water Users Associations in Egypt. OfficialPublication of The European Water Association, EWA; 1-12: 2007.
- G. van Vuren , C. Papin , N. El Haouari (2004). Participatory irrigation management : comparing theory with practice a case study of the Gediz River Basin in Turkey , Agriculthral Water Management,62:205-214.
- Burton E. Swanson (2008). Global Review of Good Agricultural Extension & Advisory Services Practices. Food and Agricultur Organization of the United Nations. Rome 2008. Retrieved Dec 05 2008 from http://www.fao.org.
- Wen Hsien Tsai, Michael J. Shaw, Yi Wen Fan, Jau Yang Liu, Kuen Chang Lee, Hui Chiao Chen. (2011). An empirical investigation of the impacts of internal/external facilitators on the project success of ERP: A structural equation model. Decision Support Systems, 50(2), 480-490.
- Marcus Moench. 1996. Groundwater policy: Issues and alternatives in India. Colombo, Sri Lank. International Irrigation Management Institute. x, 61p. (IIMI Country Paper, India No. 2)
- Jacko van Ast, Jan Jaap Bouma, Mansee Bal. (1998). Towards groundwater management institutions for India. Water Policy, 1: 357-365.
- Marcus Moench, Groundwater law: The growing debate. Ahmedabad: VIKSAT - Natural Heritage Institute Monograph, VIKSAT, 1995.
 - Meizhang xiangyuGuo. Study on Function of the Agriculture cooperative in Food Safety.Agriculture and Agricultural Science Procedia. 2010
جغرافیا و روابط انسانی
دوره 3، شماره 4 - شماره پیاپی 12
فروردین 1400
صفحه 419-423

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 18 فروردین 1400
  • تاریخ پذیرش: 12 اردیبهشت 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار