سنجش و رتبه ‏‏بندی ابعاد مشارکت ساکنان سکونتگاه ‏های غیررسمی کلانشهر تهران (مطالعه موردی: محله اسلام ‏آباد تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه برنامه ریزی شهری و توسعه منطقه ای، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

ابعاد مشارکت شهری امروزه به یکی از اجزای لاینفک سیستم‏های مدیریت شهری مبدل شده است. در این میان میزان مشارکت ساکنین سکونتگاه‏های خودروی شهری بیش از ساکنین سایر نقاط شهری حائز اهمیت می‏باشد. چراکه ساکنین سکونتگاه‏های غیررسمی دارای روحیة اجتماع‏پذیری بالایی بوده و به تبع آن علاقه‏مند به مشارکت در امور محلة خود می‏باشند. از این حیث پژوهش حاضر، به سنجش و رتبه‏بندی ابعاد مشارکت ساکنین سکونتگاه‏های غیررسمی کلانشهر تهران با مطالعة موردی محلة اسلام‏آباد پرداخته است. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی بوده و به منظور تجزیه و تحلیل داده‏ها از نرم‏افزار SPSS16 و جهت آزمودن فرضیات از آزمون‏های آماری فریدمن، کروسکال والیس و مان-ویتنی بهره‏گیری شده است. داده‏های پژوهش با بهره‏گیری از مطالعات کتابخانه‏ای و بررسی میدانی گردآوری شده و حجم نمونه هم طبق فرمول کوکران معادل 370 نفر برآورده شده است. شاخص‏های تعیین شده در این پژوهش به ترتیب شاخص "روحی-روانی"، "اجتماعی"، "اقتصادی" و "مدیریتی" هستند. نتایج تحلیل داده‏ها و پرسش نامه‏ها حاکی از آن است که از نظر ساکنین محلة اسلام‏آباد تهران در میان مؤلفه‏های مورد مطالعه، مؤلفة "مدیریتی" بیشترین اهمیت را دارد و در میان شاخص‏های مورد مطالعه، شاخص "میزان استرس و فشارهای روانی" دارای بیشترین اهمیت می‏باشد و همچنین از نتایج دیگر پژوهش می‏توان به عدم وجود رابطه میان وضعیت تحصیلات و وضعیت تأهل ساکنین با میزان مشارکت آنان اشاره نمود. به طور کلی می‏توان گفت میزان مشارکت ساکنین پایین‏تر از حد متوسط (13/2) می‏باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Measuring and ranking the dimensions of participation of residents of informal settlements of Tehran metropolis (Case study: Islamabad neighborhood of Tehran)

نویسنده [English]

  • Ali Oskouee Aras
Department of Urban Planning and Regional Development, Faculty of Planning and Environmental Sciences, University of Tabriz, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Dimensions of urban participation today have become an integral part of urban management systems. Meanwhile, the participation rate of residents of urban car settlements is more important than residents of other urban areas. Because the residents of informal settlements have a high social spirit and consequently are interested in participating in the affairs of their neighborhood. In this regard, the present study has assessed and ranked the dimensions of participation of residents of informal settlements in the metropolis of Tehran with a case study of the Islamabad neighborhood. The research method is descriptive-analytical and SPSS16 software was used to analyze the data and Friedman, Kruskal-Wallis, and Mann-Whitney tests were used to test the hypotheses. Research data were collected using library studies and field research and the sample size was estimated to be 370 according to Cochran's formula. The indicators determined in this research are "psychological", "social", "economic" and "managerial", respectively. The results of data analysis and questionnaires indicate that from the point of view of the residents of the Islamabad neighborhood of Tehran, among the studied components, the "managerial" component is the most important and among the studied indicators, the index " The level of stress and psychological pressures are the most important and also other results of the research can be pointed out that there is no relationship between the education status and marital status of residents with their participation. In general, it can be said that the participation rate of residents is below average (2.13).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Participation
  • Informal settlements
  • Urban management
  • Tehran metropolis
  • Islamabad
ارژنگی مستعلی بیگلو، حجت، سلامتی گبلو، شهرام، مهاجری نعیمی، لیلا، جعفرخانی، زهرا، خاک‏ جسته، سها، (1400)، «ارزیابی راهبردهای توانمندسازی سکونتگاه‏های غیررسمی براساس مدل SWOT-ANP، مطالعة موردی (محلة گلمغان اردبیل)»، فصلنامة جغرافیا و روابط انسانی، سال سوم، شمارة 4، ص 284.
اسکوئی‏ارس, علی, حکیمی, هادی. (1400). «سنجش شاخص‏های سرزندگی شهری در سکونتگاه‏های غیر رسمی (مطالعۀ موردی: سیلاب قوشخانۀ تبریز»، پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، سال نهم، شمارة 1، ص146.
اسکوئی‏‏‏ارس، علی، حکیمی، هادی، (1399)، «سنجش حس تعلّق مکانی ساکنین سکونتگاه‏های غیررسمی مطالعهة موردی: محلة حکم‏آباد تبریز»، فصلنامة مطالعات عمران شهری، سال چهارم، شمارة 12، ص 23.
آقابخشی، حبیب، (1382)، «نظام مشارکت مردم در مناطق حاشیه‏نشین»، مجموعة مقالات حاشیه‏نشینی و اسکان غیررسمی، انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، جلد 1، ص2.
انوری، نعمت‏الله، (1396)، «مدیریت سکونتگاه‏های غیررسمی شهری با مشارکت عمومی»، مجلة کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور در برنامه‏ریزی، سال هشتم، شمارة 3، ص34-23.
ویسی‏ناب، برهان، بابایی‏اقدم، فریدون، قربانی، رسول، (1398)، «تحلیل عوامل اقتصادی تأثیرگذار بر زیست‏پذیری شهری (مورد مطالعه: کلان‏شهر تبریز)»، فصلنامة علمی اقتصاد و مدیریت شهری، سال هفتم، شمارة 3، ص52-35.
پاکرو، نازلی، ستارزاده، داریوش، (1401)، «بررسی مؤلفه‏های مؤثر در چالش‏های نهادی مشارکت شهروندی در بازآفرینی پایدار شهر، مطالعة موردی: شهر تبریز»، نشریة تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیست‏ و ‏دوم، شمارة 65، ص101-79.
پوراحمد، احمد، عمو، ابراهیم، حاجیان، محمد، رئوفی، اصغر، (1396)، «سنجش کیفیت زندگی در سکونتگاه‏های غیررسمی (مطالعة موردی: محلة اسلام‏آباد تهران)»، دو فصلنامة علمی-پژوهشی جغرافیای اجتماعی شهری، سال چهارم، شمارة 2، ص12-11.
پورمحمدی، محمدرضا، طورانی، علی، تیموری، راضیه، احمدی، اسماعیل، صفدری، امین، (1392)، «ارزیابی و رتبه‏بندی عوامل تأثیرگذار بر مشارکت شهروندان در فرآیند مدیریت شهری (مطالعة موردی: منطقة 2 شهرداری تبریز)»، نشریة پژوهش‏های جغرافیای برنامه‏ریزی شهری، سال اول، شمارة 1، ص13-12.
حبیب‏پور گتابی، کرم، صفری شالی، رضا، (1391)، «راهنمای جامع کاربرد SPSS در تحقیقات پیمایشی (تحلیل داده‏های کمی)»، تهران، لویه، متفکران، ص 186، 639، 642، 684، 694.
سالنامة آماری استان تهران، (1398)، «سازمان برنامه و بودجة کشور»، سازمان مدیریت و برنامه‏ریزی استان تهران، ص159-138.
سجادی، ژیلا، سوری، فاطمه، (1391)، «تحلیل مشارکت‏پذیری زنان: ضرورتی در بهسازی سکونتگاه‏های غیررسمی (مطالعة موردی: محلة آبک، منطقة یک شهر تهران)»، فصلنامة پژوهش‏های جغرافیای انسانی، سال چهل و چهارم، شمارة 4، ص182.
سلمان‏زاده، سینا، تزار، اسکندری، ندا، (1398)، «ارزیابی شاخص‏های کمی در سکونتگاه‏های غیررسمی با استفاده از فن سوات مطالعة موردی: محلة اسلام‏آباد»، فصلنامة جغرافیا و روابط انسانی، سال اول، شمارة 4، ص46.
سهم‏پور، حسن، معروف‏نژاد، عباس، (1400)، «واکاوی میزان رضایت‏مندی ساکنان سکونتگاه‏های غیررسمی با استفاده از مدل کداس (نمونة موردی: شهر بندر امام خمینی)»، فصلنامة جغرافیا و مطالعات محیطی، سال دهم، شمارة 40، ص22.
سهیلی‏وند، لیال، اکبرپور سراسکانرود، محمد، (1390)، «مفهوم مشارکت شهروندان در بهسازی بافت فرسودة محلة سیروس تهران»، سومین کنفرانس برنامه‏ریزی و مدیریت شهری، مشهد، ایران، ص2.
شالچی، سمیه، قلی‏زاده، صفیه، (1397)، «تجربة طرد اجتماعی زنان در سکونتگاه‏های غیررسمی (مورد مطالعه: محلة اسلام‏آباد تهران)»، فصلنامة مطالعات جامعه‏شناختی شهری، سال هشتم، شمارة 27، ص13-12.
داداش‏پور، هاشم، علیزاده، بهرام، رفیعیان، مجتبی، (1389)، «بررسی و تحلیل رابطة امنیت تصرف قانونی و عرفی با میزان مشارکت خانوارها در طرح‏های بهسازی در محلة اسلام‏آباد تهران»، فصلنامة مطالعات و پژوهش‏های شهری و منطقه‏ای، سال دوم، شمارة 7، ص93.
حاتمی‏نژاد، حسین، حیدری، اصغر، نجفی، اسماعیل، عباسی فلاح، سعید، (1396)، «ابعاد کیفیت زندگی ساکنان سکونتگاه‏های خودروی شهری (مطالعة موردی: محلة اسلام‏آباد کلانشهر تهران)»، دو فصلنامة علمی - پژوهشی جغرافیای اجتماعی شهری، سال چهارم، شمارة 2، ص33.
حسینی، سیدهادی، قدرتی، حسین، میره، محمد، زنگنه، یعقوب، (1392)، «پایداری شهری بر بنیان توسعة مشارکت شهروندی (مطالعة موردی: شهر سبزوار)»، فصلنامة جغرافیا و پایداری محیط، سال سوم، شمارة 6، ص66-41.
صرافی، مظفر، (1381)، «پیشنهاد راهبرد توانمندسازی و ساماندهی اسکان غیررسمی در ایران»، فصلنامة تأمین اجتماعی، سال چهارم، شمارة 11، ص 6.
صناعی، امیر، حبیب، فرح، اعتصام، ایرج، (1400)، «ارزیابی پایداری اجتماعی محلات با بهره‏گیری از شاخص‏های مشارکت (مورد مطالعه: محلة حصارک همجوار با دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات»، فصلنامة علوم و تکنولوژی محیط زیست، سال بیست و سوم، شمارة 1، ص200-187.
عبدی، برهان، سلطانی، علی، بذرگر، محمدرضا، امجدی، جبار، (1388)، «ارائة راهکارهای جلب مشارکت ساکنان مناطق اسکان غیررسمی (در فرآیند تهیه و اجرای طرح‏های توسعة شهری)»، نشریة هویت شهر، سال سوم، شمارة 4، ص81.
علمی، محمود، (1400)، «عوامل اجتماعی مرتبط با مشارکت شهروندان تبریز در روند توسعة پایدار شهر»، فصلنامة علمی-پژوهشی نگرش‏های نو در جغرافیای انسانی، سال سیزدهم، شمارة 3، ص68.
علوی، سیدعلی، عسگری، علیرضا، علیان، مهدی، خاوریان، امیررضا، (1394)، «ارزیابی سطح مشارکت شهروندان بر پایة رتبه‏بندی محلات شهر مورد مطالعه: شهر بیجار»، فصلنامة علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامه‏ریزی منطقه‏ای)، سال پنجم، شمارة 2، ص86-67.
مجیدی، مریم، منصوری، سیدامیر، صابرنژاد، ژاله، براتی، ناصر، (1400)، «ظرفیت‏های منظر در تحقق مفهوم مشارکت در طرح‏های شهری»، مجلة منظر، سال سیزدهم، شمارة 54، ص20.
مصطفایی جورنی، فردین، (1397)، «سنجش و رتبه‏بندی ابعاد مشارکت ساکنان سکونتگاه‏های غیررسمی غرب ارومیه (مطالعة موردی: اسلام‏آباد ارومیه)»، پایان‏نامة کارشناسی‏ارشد، رشتة جغرافیا و برنامه‏ریزی شهری گرایش برنامه‏ریزی مسکن، استاد راهنما: دکتر هادی حکیمی، استاد مشاور: دکتر اکبر اصغری زمانی، دانشکدة برنامه‏ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز، ایران، ص4 و 56.
مرکز آمار ایران، (1395)، «سرشماری عمومی نفوس و مسکن».
مختاری، مریم، وحیدزاده، علیرضا، مرادی، رامین، (1397)، «موانع توسعة اجتماعی سکونتگاه‏های غیررسمی شهر کرمان»، فصلنامة مطالعات جغرافیای مناطق خشک، سال هشتم، شمارة 31، ص95.
منصوری، سیدامیر، فروغی، مهدا، (1397)، «مفهوم طراحی مشارکتی منظر»، مجلة باغ نظر، سال پانزدهم، شمارة 62، ص18.
میربهشت مقام، حمیده سادات شیخی، محمد، مدیری، آتوسا. (1392)، «سنجش میزان انطباق‏پذیری ویژگی‏های اسلام‏آباد ده ونک (منطقه 2 تهران) با مشخصه‏های اسکان غیررسمی بر مبنای مدل تحلیل شبکه (ANP)، فصلنامة پژوهش‏های اجتماعی، سال ششم، شمارة 19، ص119.
هاراوی، جان، (1379)، «درآمدی بر روش‏های آماری: کاربرد آمار در پژوهش، ترجمة لینا ملکمیان و تقی برومندزاده، تهران: انتشارات دفتر پژوهش‏های فرهنگی، ص 417.
Austin, Victoria, Cathy Holloway, Ignacia Ossul Vermehren, Abs Dumbuya, Giulia Barbareschi, and Julian Walker. (2021). "“Give Us the Chance to Be Part of You, We Want Our Voices to Be Heard”: Assistive Technology as a Mediator of Participation in (Formal and Informal) Citizenship Activities for Persons with Disabilities Who Are Slum Dwellers in Freetown, Sierra Leone" International Journal of Environmental Research and Public Health Vol 18, No. 11, Pp: 1-30.
Howell S Baum, (2015), Citizen Participation, International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, 2nd edition, Volume 3. Pp: 625.
Opoko AP, Oluwatayo AA. (2016), “Private sector participation in domestic waste management in informal settlements in Lagos, Nigeria”. Waste Management & Research. Vol 34, No (12), Pp: 1217-1223.
Perucich, Francisco, -Loyola, Martin, (2020), Community mapping with a public participation geographic information system in informal settlements,
Vol 59, No 2. Pp: 268-284.
Silvonen, Taru. (2021) ¸ “One step forward, two steps back? Shifting patterns of participation in a former informal settlement in Mexico City”, Environment and Urbanization, Vol. 33, No 2, Pp: 2-18.
Vivier, Elmé, Jongh, Derick De & Thompson, Lisa. (2020): “Public leadership and participation: understanding the experiences of South African local government officials’ engagement within informal settlements in the Western Cape”, Public Management Review, Vol 23, No 12, Pp: 1789-1807.