بررسی اثرات بیابان‌زایی بر وضعیت اقتصادی-اجتماعی مناطق روستایی (مطالعه موردی: روستا‌های کلاته‌‌های شرقی شهرستان میامی)

رضایی, محمدعلی; نیکو, شیما; کابلی, سید حسن

doi:10.22034/gahr.2023.401706.1892

بررسی اثرات بیابان‌زایی بر وضعیت اقتصادی-اجتماعی مناطق روستایی (مطالعه موردی: روستا‌های کلاته‌‌های شرقی شهرستان میامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشکده کویرشناسی، دانشگاه سمنان

² دانشکده کویر شناسی، دانشگاه سمنان

10.22034/gahr.2023.401706.1892

چکیده

بررسی و آشکار سازی مشکلات ناشی از بیابانزایی علاوه بر مشخص نمودن ابعاد این پدیده ، توجه خاصی را به این معضل معطوف می نماید و در تصمیم گیری درست برای مدیریت منابع اثرگذار است. لذا در پژوهش حاضراثرات اقتصادی و اجتماعی بیابانزایی در روستا‌های کلاته‌‌های شرقی شهرستان میامی مورد مطالعه قرار گرفت. این پژوهش در مرحله اول بصورت اسنادی و در مرحله دوم به شیوه پیمایشی و با به کارگیری تلفیقی روش‌‌های کمی و کیفی عملیاتی شد. جمعیت خانوار ساکن محدوده به عنوان جامعه آماری تحقیق انتخاب و بر اساس فرمول حداقل نمونه کوکران، 318 نفر از سرپرستان خانوار به عنوان حداقل نمونه آماری تعیین شد. با استفاده از منابع علمی و مشورت با بهره‌برداران محلی و متخصصان حوزه بیابان، پرسشنامه‌ای با سه محور بیابان زایی، اثرات اجتماعی و اثرات اقتصادی آن، طراحی گردید. روایی پرسشنامه طبق نظر متخصصان ارزیابی و با اصلاحاتی نهایی شد. پایایی پرسشنامه با پیش آزمون بر اساس ضریب آلفای کرونباخ تائید و با مراجعه به آبادی ها بر اساس توزیع جمعیتی متناسب، تکمیل شد. نتایج نشان داد که بیش از90 درصد پرسش شوندگان نسبت به بیابانی شدن منطقه به اشکالی چون کاهش پوشش گیاهی، کاهش کمی و کیفی منابع آب، وقوع فرسایش بادی و گرد و غبار پاسخ کاملا موافق و موافق داده‌اند. بررسی اثرات اقتصادی بیابانزایی نشان داد که در تمامی گویه های مربوطه بیش از 90 درصد پاسخ دهندگان با کاهش درآمد و قدرت خرید، کاهش فرصت های شغلی و افزایش هزینه های کشاورزی و دامداری در اثر بیابانزایی در منطقه کاملا موافق یا موافق بودند همچنین در بررسی اثرات اجتماعی بیابانزایی بیش از 90 درصد پاسخ دهندگان گزینه های کاملا موافق و موافق را برای تمامی گویه های مربوط به افزایش بیکاری و مهاجرت جوانان، کاهش سطح رفاه، کاهش کیفیت زندگی، کاهش امید به زندگی و افزایش ناامنی انتخاب کردند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

جغرافیای انسانی

عنوان مقاله [English]

Investigating the effects of desertification on socio-economic status of rural areas (Case Study: Eastern Kalatea villages of Miami)

نویسندگان [English]

Mohammad Ali Rezaei ¹
shima nikoo ²
Seyed Hasan Kaboli ¹

¹ Desert Studies Faculty, Semnan University

² Desert Studies Faculty,, Semnan University

چکیده [English]

Investigating and revealing desertification problems, in addition to specifying the dimensions of this phenomenon, pays special attention to this problem and is effective in making the right decision for resource management. Therefore, the economic and social effects of desertification were studied in the Eastern Kalatea villages of Miami. This research was carried out in the first stage as a documentary and in the second stage as a survey method. The household population living in the area was selected as the statistical population of the research and based on Cochran's minimum sample formula, 318 household heads were determined as the minimum statistical sample. A questionnaire was designed with three axes of desertification, its social effects and its economic effects. The validity of the questionnaire was evaluated according to experts' opinion and finalized with modifications. The reliability of the questionnaire was confirmed with a pre-test based on Cronbach's alpha coefficient and was completed by referring to the villages based on proportional population distribution. The results showed that more than 90% of the respondents answered completely in favor of the region desertification in ways such as the reduction of vegetation, the water resources reduction, wind erosion and dust. The study of the economic effects of desertification showed that, more than 90 percent of the respondents agreed with the decrease in income and purchasing power, the decrease in job opportunities, and the increase in the costs of agriculture and animal husbandry as a result of desertification. Also, in the study of the social effects of desertification, more than 90% of the respondents chose the fully agree and agree options for all the items related to the increase in unemployment and youth migration, the decrease in the level of well-being, the decrease in the quality of life and life expectancy, and the increase in insecurity.

کلیدواژه‌ها [English]

Desertification
Socio-Economic Impacts
beneficiaries
Shahroud
Questionnaire

مراجع

اداره کل منابع طبیعی استان سمنان (1386). شناسایی کانون‌های فرسایش بادی استان سمنان - شهرستان میامی (کانون بکران).

اصغری لفمجانی، ص. و نادریانفر، م. (1394). تحلیل فضایی اثرات ماسههای روان در روستاهای شهرستان هیرمند.آمایش جغرافیایی فضا، 5(18)، 30-17.

اکبری، م. و صادقی شاهرخت، ط. (1391). بررسی اثرات ناشی ازبیابان‌زایی برمسائل اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی (مطالعه موردی شهرستان سرخس استان خراسان رضوی) جنگل و مرتع، 95(96)، 18-23.

اکبری، م.، صادقی شاهرخت، ط.، مهاجر تهرانی، م.، و واله، س. (1392). بررسی اثرات ناشی از بیابان زایی بر مسائل اقتصادی -اجتماعی مناطق روستایی (مطالعه موردی، شهرستان سرخش، استان خراسان رضوی). جنگل و مرتع، 95، 23-18.

امینی، د.، توکلی، م. و رستمی نیا، م. (1396). پهنه‌بندی و بررسی روند شوری خاک با استفاده از تکنیک‌های سنجش از دور و آنالیزهای زمین آماری (مطالعه موردی: شادگان، خوزستان). پژوهش های فرسایش محیطی، ۷(۴)، ۲۴-۴۳.

ایمنی، س.، صدوق، س.ح.، بهرامی، ش.، محرابیان، ا.ر. و نصرتی، ک. (1399). بررسی رابطه پراکنش جوامع گیاهی با ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک در لندفرم‌های سطح مخروط افکنه‌ها (مطالعه موردی: مخروط افکنه های جنوب غرب میامی). پژوهشهای ژئومورفولوژی کمّی، 9(2)، 21-43. doi: 10.22034/gmpj.2020.118223

حسینی، س.م. (1387) . طبقه بندی شدت بیابان زایی در منطقه نیاتک سیستان با استفاده از مدلICD . پایان نامه کارشناسی ارشد بیابانزدایی، دانشگاه زابل.

خسروشاهی، م. (1396). تشدید و تهدید خطر بیابان‌زایی در ایران از منظر آب. طبیعت ایران، 2(2)، 6-13. doi: 10.22092/irn.2017.111420

درویش، م. (1382). مقدمه بر روش تدوین معیارها و شاخص‌های ارزیابی بیابان‌زایی در ایران. فصلنامه تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 10(3)،301-320.

دشتی، ج.، نیکو، ش.، رحیمی، م. و اکبری، م. (1401). ارزیابی کمّی گسترش بیابان‌زایی با بهره‌گیری از تغییرات زمانی-مکانی تولید خالص اوّلیه در مناطق خشک شمال شرق ایران. مدیریت بیابان، 10(4)، 39-54. doi: 10.22034/jdmal.2023.1982658.1403

شاهسوندی، ع.، یاراحمدی، م.، جعفرزاده حقیقی فرد، ن.، نعیم آبادی، ا.، محمودیان، م.، صاکی، ح.، صولت، م.، سلیمانی، ز.، و ندافی، ک. (1389). اثرات طوفآن‌ها ی گرد و غباری بر سلامت و محیط زیست. مجله دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، 4(6)، 56-45.

شفیعی، ح. و حسینی، س.م. (1390). بررسی پوشش گیاهی به کمک داده های ماهواره ای در منطقه سیستان. اکوفیزیولوژی گیاهی، 3(9)، 91-105.

صابری فر، ر. و خزاعی، آ. (1393). تاثیرات اقتصادی و اجتماعی بیابان بر شهرها(مطالعه موردی:شهر فردوس خراسان جنوبی). کاوش‌های جغرافیایی مناطق بیابانی، 3(1)، 185-205.

صابری فر، ر. و خزاعی، آ. (1393). تاثیرات اقتصادی و اجتماعی بیابان بر شهرها (مطالعه موردی:شهر فردوس خراسان جنوبی). کاوش‌های جغرافیایی مناطق بیابانی، 3(1)، 185-205.

صالح، ا.، خزایی، م. و نعیمی، م. (1402). شدت بیابان‌زایی تحت تأثیر آب زیرزمینی و فرونشست زمین در حوزه آبخیز مهارلو- بختگان. مدل سازی و مدیریت آب و خاک، 3(2): 184-171. doi:10.22098/mmws.2022.11906.1187

عباسی، ف. (1400). بحران ریزگردها و تأثیرات آن بر امنیت مناطق (مطالعه موردی: شهرستان اهواز). جغرافیا و روابط انسانی، 3(4)، 174-156. doi: 10.22034/gahr.2021.276411.1516

عزمی،آ.، میرزایی قلعه، ف. و شمسی، ر. (1392). چالش ها و مشکلات بخش کشاورزی و نقش آن در مهاجرت از روستا به شهر (مطالعه موردی: دهستان شیرز شهرستان هرسین). برنامه ریزی و آمایش فضا (مدرس علوم انسانی)، 17(2)، 55-70.

علی آبادی، ع. و توکلی، ح. ( 1386). طرح شناخت مناطق اکولوژیک کشور، تیپهای گیاهی منطقه میامی. تهران: انتشارات موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور.

کریمی، م.، یزدانی، م. و نادری، ا. (1392). تاثیر بادهای 120 روزه بر امنیت منطقه سیستان. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی (مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان)، 24 (50)، 128-111.

مرکز آمار استان سمنان (1400). آمار جمعیتی نفوس و مسکن و تعداد خانوار، سطح سواد ساکنین منطقه.

نیکو، ش.، آذرنیوند، ح.، زهتابیان، غ.ر.، احمدی، ح. و زارع چاهوکی، م.ع. (1393). ارزیابی وضعیت فعلی بیابان‌زایی و شناخت مهم‌ترین عوامل تخریب با استفاده از مدل ایرانی ارزیابی پتانسیل بیابان‌زایی (مطالعة موردی: منطقة دامغان). نشریه علمی - پژوهشی مرتع و آبخیزداری،67(4)، 641-655. doi: 10.22059/jrwm.2015.53480

Alibekov, L.A. & Alibekov, S.L. (2007). The socioeconomic Consequences of Desertification in central Asia. Herald of the Russian Academy of Sciences, 77, 239-243. https://doi.org/10.1134/S1019331607030057

Danladi, A. & Ray, H.H. (2014). Socio-economic effect of gully erosion on land use in Gombe Metropolis, Gombe State, Nigeria. Journal of Geography and Regional Planning, 7(5), 97-105. https://doi.org/10.5897/JGRP2014.0439

Eneji, M., Qijie, G. Eneji, R. & Birame, B. (2010). Socio-Economic Impacts of Desertification in Nigeria . Annals of Humanities and Development Studies , 1(2), 242-254.

Long, R.D., Charles, A. & Stephenson, R.L. (2015). Key principles of marine ecosystem-based management. Marine Policy, 57, 53-60.

Nunez, M. P., Pablo, A., Rieradevall, J. & Antón, A. (2009). Assessing potential desertification and environmental impact in life cycle assessment. The international journal of life cycle assessment, 15(5), 67–78.

Rechkemmer, A. (2009). Societal Impacts of Desertification: Migration and Environmental Refugees?. In: , et al. Facing Global Environmental Change. Hexagon Series on Human and Environmental Security and Peace, vol 4. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-540-68488-6_9

Tai, X., Lu, L., Jiang, Q. & Chang, D. )2020(. The perception of desertification, its social impact and the adaptive strategies of ecological migrants in the desertification area, China. Chinese Journal of Population, Resources and Environment, 18,(4), 324-330. https://doi.org/10.1016/j.cjpre.2020.05.001

Whitfield, S. & Reed, M.S. (2012). Review: Participatory environmental assessment in drylands: Introducing a new approach. Journal of Arid Environments, 7, 1-10.