ارزیابی مخاطرات نهشته‌های بادی دشت سیستان و تأثیر آن بر مخازن حیاتی چاه‌نیمه زابل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

2 استاد گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

3 دانشیار گروه منابع طبیعی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

هدف: هدف از انجام این تحقیق ارزیابی مخاطرات رسوبات بادی دشت سیستان و تأثیر آن بر مخازن حیاتی چاه‌نیمه در دو کانون بحرانی نیاتک و جزینک با وسعتی در حدود 131660 هکتار در جنوب شرقی زابل واقع در شمال استان سیستان و بلوچستان است. این عرصه قطاعی در جهت جنوب شرق به شمال غرب را شامل می‌شود که ازنظر ژئومورفولوژی دارای 2 واحد دشت‌سر و پلایا است. از اهداف مهم این پژوهش ارائه راهکارهای مناسب برای به حداقل رساندن آسیب‌های ناشی از مخاطرات نهشته‌های بادی و خسارات ثانویه آن، در بخش‌های تأسیسات، کشاورزی، جاده‌ها و خسارات وارده به منطقه به‌ویژه برمخازن آبی چاه‌نیمه است.
روش‌شناسی پژوهش: روش انجام این پژوهش، بررسی‌های میدانی، عکس‌های هوایی، تصاویر ماهواره‌ای با دوره‌های زمانی مختلف، بررسی مورفولوژی عمومی و بادهای منطقه (120روزه) و مکان‌یابی به لحاظ مطالعه ژئومورفولوژی منطقه انجام شد. در این پژوهش از نقشه‌های توپوگرافی، نقشه‌های زمین‌شناسی، نرم‌افزارهای رایانه‌ای ازجمله ENVI و GIS استفاده شد. نمونه‌برداری از رسوبات (رسوب‌شناسی و ترسیم نمودارهای مربوطه) و مطالعات آزمایشگاهی XRF (فلوئورسانس اشعه ایکس)، تحلیل مقایسه‌ای و روش تجزیه‌وتحلیل داده‌ها صورت خواهد پذیرفت.
یافته‌ها: بر اساس نتایج تحقیق، عامل اصلی مخاطرات، بادهای فرساینده منطقه بوده که جهت شمال تا شمال غربی با زاویه 330 تا 360 درجه (باد120روزه سیستان) دارند و مهم‌ترین رخساره‌های برداشت، اراضی رهاشده، اراضی ماسه‌زار و عرصه‌های شور و پف‌کرده بستر دریاچه هامون و دشت‌های شمالی (کشور افغانستان) هستند. تفسیر نقشه‌های توپوگرافی و تصاویر ماهواره‌ای در سال‌های مختلف نشان داد که سرعت و جهت حرکت تپه‌های ماسه‌ای منطقه متناسب با باد غالب 120روزه و در جهت شمال غربی-جنوب شرقی هستند. علاوه برآن، ارتفاع تپه‌های ماسه‌ای و حجم ماسه‌ها فاکتور مهمی در سرعت حرکت و میزان پیشروی تپه‌های ماسه‌ای در سطح دشت سیستان و ورود به مخازن چاه‌نیمه هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Assessment of the risks of wind deposits in the Sistan plain and its effect on the vital reservoirs of Chahnimeh Zabol

نویسندگان [English]

  • Mahdi Jadidoleslami Ghalehno 1
  • Fariba Esfandyari Darabad 2
  • Sayyad Asghari Saraskanroud 2
  • Mousa Abedini 2
  • Raoof Mostafazadeh 3
1 Ph.D student of Geomorphology, Department of Physical Geography, Faculty of Social Sciences, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran
2 Professor, Department of Physical Geography, Faculty of Social Sciences, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran
3 Associate Professor, Department of Natural Resources and member of Water Management research center, Faculty of Agriculture and Natural Resources, University of Mohaghegh Ardabili, Ardabil, Iran
چکیده [English]

Purpose: The purpose of this research is to assess the risks of wind-blown sediments in the Sistan Plain and its impact on Chahnimeh vital reservoirs in the two critical centers of Niatek and Jezink in the southeast of Zabol, Sistan and Baluchistan province. The results aimed to provide the possible causes of damage to facilities, agriculture, roads, and damages to the region, and especially its effects on Chahnimeh water reservoirs.
Methodology: The method of conducting this research was field surveys, aerial photographs, satellite images with different time periods, surveying the general morphology and winds of the region (The 120-day wind) and locating in terms of studying the geomorphology of the region. In this research, topographic maps, geological maps, computer software such as ENVI and GIS were used. Sampling of sediments (sedimentology and drawing relevant diagrams) and XRF (X-ray fluorescence) laboratory studies, comparative analysis and data analysis method has been done.
Findings: According to the results of the research, the main risk factors are the erosive winds of the region, which have a north to northwest direction with an angle of 330 to 360 degrees (the 120-day wind of Sistan), and the most important areas of harvest, abandoned lands, sandy lands, and salty and swollen areas of the Hamun lake bed. and the northern plains (Afghanistan). The interpretation of topographical maps and satellite images in different years showed that the speed and direction of movement of the sand dunes in the region are proportional to the prevailing wind of 120 days and in the northwest-southeast direction. In addition, the height of sand dunes and the volume of sand are an important factor in the speed of movement and the amount of progress of sand dunes in the Sistan Plain and entering the Chahnimeh reservoirs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Natural hazards
  • Wind deposits
  • Sistan plain
  • Chahnimeh Zabol reservoirs

مراجع

- احمدی، حسن، ۱۳۷۰. ژئومورفولوژی کاربردی. جلددوم، بیابان – فرسایش بادی، انتشارات دانشگاه تهران، شماره ۲۳۹۶ صفحه 570.
- احمدی، حسن، فیض نیا، سادات، 1385. سازندهای دوره کواترنر (مبانی نظری و کاربردی آن در منابع طبیعی)، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران.
- اختصاصی، محمد رضا، دادفر، صدیقه، تجملیان، مهدیه، شاه بندری، راضیه. 1398. بررسی رابطه شاخص همگنی حمل ماسه با شکل تپه‌های ماسه‌ای (UDI)، دومین همایش ملی فرسایش بادی و طوفان‌های گردوغباری. ص ۳۵ – ۴۵.
- اداره کل منابع طبیعی استان سیستان و بلوچستان، دفتر تثبیت شن و بیابان‌زدایی سازمان جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری کشور، 1381. طرح شناسایی کانون‌های بحرانی فرسایش بادی و اولویت‌های اجرایی آن، 127 صفحه.
- اسفندیاری درآباد، فریبا، نظافت تکله، بهروز، شهبازی شرفه، زهرا. 1401. شبیه سازی تغییرات رودخانه بالیخلی چای با استفاده از مدل سزار (CAESAR)، نشریه جغرافیا و روابط انسانی، زمستان1401، دوره 5، شماره3، ص 1-15.
- اسمیت، کیت. 1392. مخاطرات محیطی، ترجمه ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزی، تهران، انتشارات سازمان سمت، صفحه ۳۸۳.
- بهزاد، علی. ۱۳۶۳. رسوب‌شناسی، انتشارات دانشگاه تربیت‌معلم تهران، شماره ۸۳، صفحه ۱۹۴.
- پودینه، اسماعیل، صلاحی، برومند، خسروی، محمود،  حمیدیان پور، محسن. 1397. تحلیل روند تغییرات بیشینه سرعت بادهای 120 روزه سیستان با آزمون‌های من-کندال و شیب تخمین سن. پژوهش‌های دانش زمین، 9(34)، 114-128.
- پویان، سهیلا، زارع، محمد، اختصاصی، محمد رضا. 1398. بررسی توزیع مکانی و دسته‌بندی شاخص توفان‌های گردوغبار (DSI) با استفاده از روش گشتاور خطی. مرتع و آبخیزداری (منابع طبیعی ایران)، 72(1)، 29-43.
- جدیدالاسلامی، مهدی. 1389. بررسی ارتباط ژنتیکی و کانی‌شناسی عناصر تشکیل‌دهنده تپه­های ماسه‌ای (شرق دشت سیستان)، چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
- حیدری نسب، مهدی. 1386. نقش باد در ایجاد لند­فرم­های بادی در منطقه نیاتک سیستان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
- خسروی، محمود. 1384. طرح پژوهشی اثرات اکولوژیکی و زیست‌محیطی باد­های 120 روزه در سیستان، سازمان حفاظت محیط‌زیست استان سیستان و بلوچستان، مشاور طرح پژوهشکده علوم زمین و جغرافیای دانشگاه سیستان و بلوچستان.
- رفاهی، حسینقلی. 1383. فرسایش بادی و کنترل آن، انتشارات دانشگاه تهران. ص23.
- سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، نقشه‌های توپوگرافی منطقه با مقیاس‌های 1:50000 و 1:2500000
- سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، 1401. ضوابط و دستورالعمل‌های پردازش رقومی تصاویر ماهواره‌ایETM+  در استخراج نقشه کاربری اراضی و پوشش اراضی، مطالعات ساماندهی دشت، وزارت جهاد کشاورزی، ص 184.
- شرکت سهامی آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان، 1383. گزارش وضعیت منابع آبی استان سیستان و بلوچستان در سال 1382. 94 ص، 57-83.
- عباسی، مرضیه، فیض نیا، سادات، احمدی، حسن،  کاظمی، یونس. 1389. منشایابی رسوبات بادی نیاتک با استفاده از ردیابی عناصر ژئوشیمیایی. خشک بوم، 1(1)، 34-44.
- غفاری، دیمن.، مصطفی‌زاده، ر. (1394). بررسی منشاء، اثرات و راهکارهای پدیده گرد و غبار در ایران. حفاظت و بهره برداری از منابع طبیعی، 4(2): 125-107.
- معتمد، احمد (1379). ژئومورفولوژی، انتشارات سازمان سمت. جلد سوم. تهران.
- مهندسین مشاور جامع ایران، 1383. اداره کل منابع طبیعی استان سیستان و بلوچستان.
- موسوی حرمی، رضا. 1377. رسوب‌شناسی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ پنجم، مشهد.
- نگارش، حسین، لطیفی، لیلا. 1388. بررسی خسارت‌های ناشی از حرکت ماسه‌های روان در شرق زابل با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی (پژوهش‌های جغرافیایی)، 41(67)، 73-87.
- نگارش، حسین، لطیفی، لیلا. 1388.منشایابی نهشته‌های بادی شرق زابل از طریق مورفوسکپی و آنالیز فیزیکی و شیمیایی رسوبات. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی (مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان)، 20 (33)، 1-22.
- Ahmadi H. and Mesbahzadeh, T. (2011). Comparison of Sand Drifts Potential Stimating, using momentum method and Fryberger velocity classes method (Case Study: Jask and Kerman). Journal of Soil and Water, 25(1): 11-18.
- Ahmadi, H. and Mesbahzadeh T. (2012). Investigation of sand drift potential (case study: Yazd–Ardakan plain). Journal of Agriculture Sciences Technologhy, 14: 919-928.
- Ahmadi, H. and Mesbahzadeh, T. (2010). Evaluation of flow rate of and sediment for sand dunes Jask region. Articles Collections of Sixth National Conference on Science and the Fourth National Conference on erosion and sedimentation. 8 and 9 May, Department of Natural Resources. Watershed Engineering, Tarbiat Modarres University, 4: 156-167.
- Armof, K. Tsoar, H. and Lumberg, D.G., (2019). Dynamics if nebkhas superimposed on a parabolic dune and their effect on the dune dynamics, Journal of Arid environments, 72(10): 21-29.
- Bruner, U. and Koch, J. 2018. A Synoptic analysis of the meteorological conditions affecting dispersion of pollutants emitted from tallstacksin the coastal plain of Israel. 27(40): 537 – 543.
- Fawzia, I. Moursy, F. Gaber E. I., and Samak, M. (2007). Sand drift potential in El-Khanka area. Egypt. Department of Nathural Resources. Institute of African Research and Studies. Cairo University. Giza. Egypt. Water, Air and Soil Pollution. 13(6): 225-242.
- Fawzia, R. VanPelt, R. S., Zobeck, T.M., and Ritchie, G. (2020). Source of sand dunes of southern California and northwestern Sonora, Mexico, Geological society of American Bulletin. 8(12): 531-634.
- Fryberger, E. Devrieszim, S. Vandijk, D. and Yurk, B. (2018). Patterns of wind flow and Aeolian deposition on a parabolic dune on the southeastern shore of Lake Michigan, Geomorphology. 10(5): 147-157.
- Fryberger, S. G., and Dean G. (2008). Dune forms and wind regimes and Study of Global Sand Seas. Geological Survey Professional. 9(45)137-169.
- IPCC Intergovernmental Panel on Climate Change, (2007). Summary for Policy Makers. The Physical Science Basis.Camb.Univ. Press. ISBN 0-444-42753-8, 7: 165-177.
- IPCC, Intergovernmental Panel on Climate Change, (2007).­ Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Summary for Policy Makers. The Physical Science Basis. Camb. Univ. Press. ISBN 0-444-42753-8, 7: 165-177.
- IPCC, Solomon, S, Qin, D. and Manning, M. Chen, Z. Marquis, M. Climate change, 2007. The physical science basis, Working Group I Contribution to the IPCC fourth assessment report.
- Lin, E. Leprince, S. and El-Magd, A. (2021). Retrieving Sand Dune Movements Using Sub-Pixel Correlation of Multi-Temporal Optical Remote Sensing Imager Northwest Sinai Peninsula, Egypt, Remote Sensing of Environment, 121(3): 51-60
- Lin, T.P., F. Matzarakis, A. (2008). Tourism climate and thermal comfort in Sun Moon Lake, aiwan, International Journal of Biometeorology, Vol. 5(2): pages 281-290.
- NOAA, Dust storms, Sand storms and related, NOAA activities in the middle East, NOAA, Magazine Online, pp: 1- 4:2003
- Raoul, L. Bielders, P.A., Lamers, W. and Karlheinz, M. (2019). Wind erosion control technologies in the west of Rican Sahel: the Effectiveness of windbreaks- Mulehing and soil tillage- and the Perspective of farmers – Anna arid zone. 3(40): 440-457.
- Talebi Khiavi, H., & Mostafazadeh, R. (2021). Land use change dynamics assessment in the Khiavchai region, the hillside of Sabalan mountainous area. Arabian Journal of Geosciences, 14, 1-15.
- Talebi Khiavi, H., Mostafazadeh, R., Asaadi, M. A., & Asbaghian Namini, S. K. (2022). Temporal land use change and its economic values under competing driving forces in a diverse land use configuration. Arabian Journal of Geosciences, 15(20), 1597.
- Vesterbe, H.k., Juonsef, M.L., and Birmafa, Y. (2022). The most destructive environmental hazards on a global scale. Mountain Research and Development. 14(25): 6-11.
- Yakshin, Z. SH., Harazono, Y. and Leprince, D. (2022). Wind-Sandy Environment and the effects of Vegetation on Wind Breaking and Dune Fixation in Horqin Sandy Land, China, 41(5): 1-21.
- Youlin, H. Overton, M. and Harmon, R., S. (2019). Geospatial Analysis of a Coastal Sand Dune Field Evolution: Jockeys Ridge, North Carolina Geomorphology, 72(1): 204-221.
- Youlin, Y. (2012). Black windstorm in northwest Chin: A case study of the strong sand – dust storms on May 5th 1993, Global Alarm: Dust and sand storm from the world’s drylands, United Nations, 45(13):69

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 21 فروردین 1402
  • تاریخ بازنگری: 22 اردیبهشت 1402
  • تاریخ پذیرش: 02 اردیبهشت 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار