رسوب‌شناسی نهشته‌های بادی دشت سیستان (شرق شهرستان زهک) و تعیین شدت فرسایش بادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده علوم اجتماعی، گروه جغرافیای طبیعی، اردبیل، ایران

2 استاد دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده علوم اجتماعی، گروه جغرافیای طبیعی، اردبیل، ایران

3 دانشیار دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده منابع طبیعی و کشاورزی، گروه مهندسی مرتع و آبخیزداری، اردبیل، ایران

چکیده

روش تحقیق و هدف: جهت بررسی های رسوب شناسی در منطقه مورد مظالعه بررسی‌های میدانی، عکس‌های هوایی، تصاویر ماهواره‌ای با دوره‌های زمانی مختلف، بررسی مورفولوژی عمومی و بادهای منطقه (120روزه) و مکان‌یابی به لحاظ مطالعه ژئومورفولوژی منطقه، نمونه‌برداری از رسوبات (رسوب‌شناسی و ترسیم نمودارهای مربوطه) و مطالعات آزمایشگاهی (آزمایشات XRD"دیفراکسیون اشعه ایکس" و XRF"فلوئورسانس اشعه ایکس"، آزمایشات دانه‌بندی، گرانولومتری، مورفوسکوپی و تعیین پارامترهای آماری)، انجام پذیرفت. پس از انجام آزمایشات مربوطه، تحلیل مقایسه‌ای و روش تجزیه‌وتحلیل داده‌ها صورت خواهد پذیرفت. در این پژوهش از نقشه‌های توپوگرافی، نقشه‌های زمین‌شناسی، نرم‌افزارهای رایانه‌ای ازجمله ENVI و GIS استفاده شد. برای تعیین شدت فرسایش بادی در اراضی منطقه موردمطالعه و تهیه نقشه حساسیت اراضی به فرسایش بادی، با توجه به نمرات به‌دست‌آمده در هر یک از واحدهای کاری با رخساره‌های ژئومورفولوژی و انطباق کلیه اطلاعات موجود با رخساره‌های فوق‌الذکر که به‌عنوان بستر و پایه مطالعات مدنظر قرارگرفته است. نقشه حساسیت اراضی منطقه مطالعاتی به فرسایش بادی و بر مبنای جدول ذکرشده حاصل‌شده است. این نقشه با مقیاس ۱:۵۰000 تهیه و رقومی شده است.یافته ها: بر اساس نتایج تحقیق، آنالیز نمونه ها در دو کریدور نیاتک و جزینک نشان داد که دانه‌های کوارتز کم زاویه و پر زاویه بارنگ‌های مختلف و هم‌چنین فلدسپات ها، خرده‌سنگ‌ها و میکاها در همین نمونه‌ها مشاهده می‌شود که این خود دلالت و همسانی و مشابهت نمونه‌ها دارد. هم‌چنین مورفوسکوپی نمونه‌ها حکایت از رفتار آبی و بادی در آن‌ها دارد، زیرا که این ذرات توسط رود هیرمند و بادهای ۱۲۰ روزه به‌طور مرتب در یک چرخه بسته دائماً جابجا می‌شوند؛ بنابراین رسوبات منطقه متأثر از دو محیط آبی و بادی هستند و ویژگی‌های هر دو محیط در آن‌ها مشاهده می‌شود. به‌طورکلی رسوبات منطقه تقریباً شبیه هم بوده که نشان از محلی بودن ذرات و یکسان بودن منطقه برداشت دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Sedimentology of wind deposits in Sistan plain (east of Zahk city) and determination of wind erosion intensity

نویسندگان [English]

  • mahdi jadidoleslami ghalehno 1
  • Fariba Esfandiari |DarAbabd 2
  • Sayad Asghari Sar Eskanrood 2
  • Mosa Abedini 2
  • Raof Mostafa Zadeh 3
1 PhD student in Professor of Geomorphology, Faculty of Social Sciences, University of Mohaghegh Ardabili , Ardabil, Iran
2 Professor of University of Mohaghegh Ardabili , Faculty of Social Sciences, Department of Natural Geography, Ardabil, Iran
3 Associate Professor ofUniversity of Mohaghegh Ardabili , Faculty of Natural Resources and Agriculture, Department of Pasture and Watershed Engineering, Ardabil, Iran
چکیده [English]

Research method and Purpose: In order to investigate the sedimentology in the disputed area, field surveys, aerial photos, satellite images with different time periods, surveying the general morphology and winds of the area (120 days) and locating in terms of studying the geomorphology of the area, sampling sediments (sedimentology and drawing relevant diagrams) and Laboratory studies (XRD "X-ray diffraction" and XRF "X-ray fluorescence" tests, granulation tests, granulometry, morphoscopy and determination of statistical parameters) were carried out. After conducting the relevant tests, a comparative analysis and data analysis method will be done. In this research, topographic maps, geological maps, computer software such as ENVI and GIS were used. To determine the intensity of wind erosion in the lands of the study area and to prepare a map of land sensitivity to wind erosion, according to the scores obtained in each of the work units with geomorphological facies and the conformity of all available information with the above-mentioned facies, which is considered as the basis and basis of the studies. The land sensitivity map of the study area to wind erosion was obtained based on the mentioned table. This map has been prepared and digitized with a scale of 1:50,000.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "sedimentology"
  • " Wind deposits"
  • "Sistan plain"
  • "Wind erosion"

مراجع

1- جدیدالاسلامی قلعه‌نو، مهدی، اسفندیاری درآباد، فریبا، اصغری سراسکانرود، صیاد، عابدینی، موسی،  دکتر رئوف زاده،  مصطفی. 1402. ارزیابی مخاطرات نهشته‌های بادی دشت سیستان و تأثیر آن بر مخازن حیاتی چاه نیمه زابل، نشریه جغرافیا و روابط انسانی، تابستان 1402، دوره 5، شماره3، صص1-15.
2- اختصاصی، محمد رضا، دادفر، صدیقه، تجملیان، مهدیه، شاه بندری، راضیه. 1398. بررسی رابطه شاخص همگنی حمل ماسه با شکل تپه‌های ماسه‌ای (UDI)، دومین همایش ملی فرسایش بادی و طوفان‌های گردوغباری. ص ۳۵ – ۴۵.
3- اسمیت، کیت. 1392. مخاطرات محیطی، ترجمه ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزی، تهران، انتشارات سازمان سمت، صفحه ۳۸۳.
4- احمدی، حسن، ۱۳۷۰. ژئومورفولوژی کاربردی. جلددوم، بیابان – فرسایش بادی، انتشارات دانشگاه تهران، شماره ۲۳۹۶ صفحه 570.
5- اداره کل منابع طبیعی استان سیستان و بلوچستان، دفتر تثبیت شن و بیابان‌زدایی سازمان جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری کشور، 1381. طرح شناسایی کانون‌های بحرانی فرسایش بادی و اولویت‌های اجرایی آن، 127 صفحه.
6- بهزاد، علی. ۱۳۶۳. رسوب‌شناسی، انتشارات دانشگاه تربیت‌معلم تهران، شماره ۸۳، صفحه ۱۹۴.
7- پودینه، اسماعیل، صلاحی، برومند، خسروی، محمود، حمیدیان پور، محسن. 1397. تحلیل روند تغییرات بیشینه سرعت بادهای 120 روزه سیستان با آزمون‌های من-کندال و شیب تخمین سن. پژوهش‌های دانش زمین، 9(34)، 114-128.
8- پویان، سهیلا، زارع، محمد، اختصاصی، محمد رضا. 1398. بررسی توزیع مکانی و دسته‌بندی شاخص توفان‌های گردوغبار (DSI) با استفاده از روش گشتاور خطی. مرتع و آبخیزداری (منابع طبیعی ایران)، 72(1)، 29-43.
9- جدیدالاسلامی، مهدی، عابدینی، موسی. 1400. بررسی نقش خشک‌سالی‌ها در تشدید حرکت رسوبات به درون مخازن آبی چاه نیمه (زابل) و تعیین منشاء رسوبات، فصلنامه مطالعات علوم محیط زیست، زمستان 1400، دوره 6، شماره4، صص4238-4247.
10- جدیدالاسلامی، مهدی. 1389. بررسی ارتباط ژنتیکی و کانی‌شناسی عناصر تشکیل‌دهنده تپه­های ماسه­ای (شرق دشت سیستان)، چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
11- حیدری نسب، مهدی. 1386. نقش باد در ایجاد لند­فرم­های بادی در منطقه نیاتک سیستان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
12- خسروی، محمود. 1384. طرح پژوهشی اثرات اکولوژیکی و زیست‌محیطی باد­های 120 روزه در سیستان، سازمان حفاظت محیط‌زیست استان سیستان و بلوچستان، مشاور طرح پژوهشکده علوم زمین و جغرافیای دانشگاه سیستان و بلوچستان.
13- رفاهی، حسینقلی. 1383. فرسایش بادی و کنترل آن، انتشارات دانشگاه تهران. ص23.
14- موسوی حرمی، رضا. 1377. رسوب‌شناسی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ پنجم، مشهد.
15- مهندسین مشاور جامع ایران، 1383. اداره کل منابع طبیعی استان سیستان و بلوچستان.
16- نگارش، حسین، لطیفی، لیلا. 1388. بررسی خسارت‌های ناشی از حرکت ماسه‌های روان در شرق زابل با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی (پژوهش‌های جغرافیایی)، 41(67)، 73-87.
17- نگارش، حسین، لطیفی، لیلا. 1388.منشایابی نهشته‌های بادی شرق زابل از طریق مورفوسکپی و آنالیز فیزیکی و شیمیایی رسوبات. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی (مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان)، 20 (33)، 1-22.
18- سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، نقشه‌های توپوگرافی منطقه با مقیاس‌های 1:50000 و 1:2500000
19- سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، 1401. ضوابط و دستورالعمل‌های پردازش رقومی تصاویر ماهواره‌ایETM+  در استخراج نقشه کاربری اراضی و پوشش اراضی، مطالعات ساماندهی دشت، وزارت جهاد کشاورزی، ص 184.
20- شرکت سهامی آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان، 1383. گزارش وضعیت منابع آبی استان سیستان و بلوچستان در سال 1382. 94 ص، 57-83.
21- عباسی، مرضیه، فیض نیا، سادات، احمدی، حسن،  کاظمی، یونس. 1389. منشایابی رسوبات بادی نیاتک با استفاده از ردیابی عناصر ژئوشیمیایی. خشک بوم، 1(1)، 34-44.
22- معتمد، احمد (1379). ژئومورفولوژی، انتشارات سازمان سمت. جلد سوم. تهران.
23- Armof, K. Tsoar, H. and Lumberg, D.G., (2019). Dynamics if nebkhas superimposed on a parabolic dune and their effect on the dune dynamics, Journal of Arid environments, 72(10): 21-29.
24- Ahmadi, H. and Mesbahzadeh, T. (2010). Evaluation of flow rate of and sediment for sand dunes Jask region. Articles Collections of Sixth National Conference on Science and the Fourth National Conference on erosion and sedimentation. 8 and 9 May, Department of Natural Resources. Watershed Engineering, Tarbiat Modarres University, 4: 156-167.
25- Ahmadi H. and Mesbahzadeh, T. (2011). Comparison of Sand Drifts Potential Stimating, using momentum method and Fryberger velocity classes method (Case Study: Jask and Kerman). Journal of Soil and Water, 25(1): 11-18.
26- Ahmadi, H. and Mesbahzadeh T. (2012). Investigation of sand drift potential (case study: Yazd–Ardakan plain). Journal of Agriculture Sciences Technologhy, 14: 919-928.
27- Bruner, U. and Koch, J. 2018. A Synoptic analysis of the meteorological conditions affecting dispersion of pollutants emitted from tallstacksin the coastal plain of Israel. 27(40): 537 – 543.
28- Fryberger, S. G., and Dean G. (2008). Dune forms and wind regimes and Study of Global Sand Seas. Geological Survey Professional. 9(45)137-169.
29- Fryberger, E. Devrieszim, S. Vandijk, D. and Yurk, B. (2018). Patterns of wind flow and Aeolian eposition on a parabolic dune on the southeastern shore of Lake Michigan, Geomorphology. 10(5): 147-157.
30- Fawzia, R. VanPelt, R. S., Zobeck, T.M., and Ritchie, G. (2020). Source of sand dunes of southern California and northwestern Sonora, Mexico, Geological society of American Bulletin. 8(12): 531-634.
31- Fawzia, I. Moursy, F. Gaber E. I., and Samak, M. (2007).Sand drift potential in El-Khanka area. Egypt. Department of Nathural Resources. Institute of African Research and Studies. Cairo University. Giza. Egypt. Water, Air and Soil Pollution. 13(6): 225-242.
32- IPCC, Solomon, S, Qin, D. and Manning, M. Chen, Z. Marquis, M. Climate change, 2007. The physical science basis, Working Group I Contribution to the IPCC fourth assessment report.
33- IPCC, Intergovernmental Panel on Climate Change, (2007).­ Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Summary for Policy Makers. The Physical Science Basis. Camb.Univ. Press. ISBN 0-444-42753-8, 7: 165-177.
34- IPCC Intergovernmental Panel on Climate Change, (2007). Summary for PolicyMakers. The Physical Science Basis.Camb.Univ. Press. ISBN 0-444-42753-8, 7: 165-177.
35- Lin, T.P., F. Matzarakis, A. (2008). Tourism climate and thermal comfort in Sun Moon Lake, aiwan, International Journal of Biometeorology, Vol. 5(2): pages 281-290.
36- Lin, E. Leprince, S. and El-Magd, A. (2021). Retrieving Sand Dune Movements Using Sub-Pixel Correlation of Multi-Temporal Optical Remote Sensing Imager Northwest Sinai Peninsula, Egypt, Remote Sensing of Environment, 121(3): 51-60
37- NOAA, Dust storms, Sand storms and related, NOAA activites in the middle East, NOOAA, Magazine Online, pp: 1- 4:2003
38- Raoul, L. Bielders, P.A., Lamers, W. and Karlheinz, M. (2019). Wind erosion control technologies in the west of Rican Sahel: the Effectiveness of windbreaks- Mulehing and soil tillage- and the Perspective of farmers – Anna arid zone. 3(40): 440-457.

39- Vesterbe, H.k., Juonsef, M.L., and Birmafa, Y. (2022). The most destructive environmental hazards on a global scale. Mountain Research and Development. 14(25): 6-11.

40- Youlin, Y. (2012). Black windstorm in northwest Chin: A case study of the strong sand – dust storms on May 5th 1993, Global Alarm: Dust and sand storm from the world’s drylands, United Nations, 45(13):69
41- Youlin, H. Overton, M. and Harmon, R., S. (2019). Geospatial Analysis of a Coastal Sand Dune Field Evolution: Jockeys Ridge, North Carolina Geomorphology, 72(1): 204-221.

42- Yakshin, Z. SH., Harazono, Y. and Leprince, D. (2022). Wind-Sandy Environment and the effects of Vegetation on Wind Breaking and Dune Fixation in Horqin Sandy Land, China, 41(5): 1-21.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 08 خرداد 1402
  • تاریخ پذیرش: 17 خرداد 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار