تحلیلی بر نقوش سنگ قبرهای شهرستان الشتر در دوران اسلامی

نوع مقاله : طرح پژوهشی

نویسندگان

1 گروه آموزشی باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده علوم اجتماعی، اردبیل ایران.

2 گروه آموزشی باستان شناسی, دانشجوی باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی, اردبیل.

3 گروه آموزشی باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده علوم اجتماعی، ایران، اردبیل.

چکیده

قبور و قبرستان‌ها، بیش از آن که محلی برای تدفین و به خاک سپردن مردگان باشند، بخش اعظمی از اندیشه و زندگی، زندگان را به خود مربوط می‌سازند. آثار برجای مانده از قدیمی‌ترین سنگ‌قبرهای شهرستان الشتر نشان از آداب و رسوم و آئین‌های خاک‌سپاری از دوران کهن تا امروز در زندگی مردم این منطقه دارد. می‌توان گفت، نقش‌مایه‌های تزئینی سنگ قبرهای شهرستان الشتر، دریچه‌ای به دنیای افکار دینی و فرهنگی این منطقه است. هدف از پژوهش حاضر تحلیل و دسته‌بندی نقوش سنگ‌قبرهای شهرستان الشتر می‌باشد. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و همچنین همراه با مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای با رویکرد مردم‌شناسی، نقوش سنگ‌قبرهای این منطقه را مورد بررسی و مطالعه قرار داده است. براین اساس سوالات اصلی این پژوهش عبارتنداز:1- مضمون و محتوای نقوش تزئینی سنگ‌قبرها به چند دسته تقسیم می‌شوند؟ 2- سنگ قبرهای مورد مطالعه متعلق به چه دوره‌ای هستند؟ سنگ‌قبرهای قدیمی شهرستان الشتر دارای، نقوش تزئینی گوناگونی همچون: هندسی، شکار، حیوانی، انسانی و گیاهی می‌باشند و همچنین دارای مضامینی همچون: شکار و چابک بودن، شایستگی زنانه و شیرزنی، تدین و مذهبی بودن، شادابی و آراستگی، اعتقاد به زایش و جهان هستی و مهمانوازی و مهمانداری هستند. نگارندگان بر این عقیده هستند که نقوش و نشانه‌های این قبور نشأت گرفته از سبک‌های اصلی زندگی ساکنان این منطقه است؛ از این‌رو 15 قبرستان مستندنگاری شده و نقوش تزئینی آن‌ها مورد مطالعه قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An analysis on the Islamic period Tombstones of Alashtar county, Lurestan province

نویسندگان [English]

  • Karim Hajizadeh bastani 1
  • Zahra Cheraghi 2
  • Mozhgan Rostami 3
1 Department of Archaeology, Mohaghegh Ardabili University, Faculty of Social Sciences, Ardabil, Iran.
2 Department of Archaeology, archeology student of Mohaghegh Ardabili University, Ardabil.
3 Department of Archaeology, Mohaghegh Ardabili University, Faculty of Social Sciences, Ardabil, Iran.
چکیده [English]

Graves and cemeteries, more than being a place for burying the dead, relate a large part of the thought and life of the living to themselves. The remains of the oldest tombstones of Al-Shatar show the customs and burial rituals in the life of the people of this region from ancient times to today. It can be said that the decorative motifs on the tombstones of Al-Shatar city are a window to the world of religious and cultural thoughts of this region. The purpose of this research is to analyze and categorize tombstone motifs in Al-Shatar city. This research has investigated and studied the tombstone motifs of this region by descriptive-analytical method and also along with field and library studies with an anthropological approach. Therefore, the main questions of this research are: 1- How many categories are the theme and content of tombstone decorative motifs divided into? 2- What period do the studied tombstones belong to? The old tombstones of Elshtar city have various decorative motifs such as: geometric, hunting, animal, human and plant, and also have themes such as: hunting and agility, female merit and milking, piety and religiousness, freshness and beauty, belief in birth and The world is hospitality and hospitality. The authors are of the opinion that the motifs and signs of these graves originate from the main lifestyles of the residents of this region; Therefore, 15 cemeteries have been documented and their decorative motifs have been studied.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Barsaghian
  • tombstone
  • Islamic era
  • Al-Shatar city
آذری، فر، رضا. (1388). شناسایی و معرفی مناطق ویژه اکولوژیک شهرستان الشتر با تأکید بر اقلیم، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم‌آباد.
احمدزاده، فرید؛ حسینی، سیدهاشم؛ نورسی، حامید. (1397). پژوهشی بر شناخت مضامین و نقوش سنگ قبور ایل‌گوران در شهرستان اسلام‌آباد غرب (شاه‌آباد سابق)، مبانی نظری هنرهای تجسمی، شماره 5، 92-79.
افخمی، بهروز؛ ستارنژاد، سعید. (1400). پژوهشی بر شناخت سنگ‌مزارهای دوران اسلامی شهرستان وَرقان در استان آذربایجان شرقی، اثر، دوره 42، شماره 4، 567-552.
توکل، ابوذر؛ زارع، یونس. (1394). بررسی نقوش و کتیبه‌های سنگ‌قبرهای گورستان سلطان‌ابراهیم در مرودشت فارس، دومین همایش ملی باستان شناسی ایران.
حیدری، مهدی. (1397). تحلیل وضعیت تپه بتکی الشتر در عصر مفرغ (مبتنی بریافته‌های سفالی حاصل از گمانه‌زنی به منظور تعیین حریم و بررسی سطحی)، مطالعات باستان شناسی پارسه، شماره 5، سال دوم، 18-7.
جهانمرد، بهاره؛ ولی‌بیگ، نیما. (1398). بررسی تناسب و ترکیب‌بندی سنگ مزارهای با نقشمایه فرشته در آرامستان ارامنه جلفای اصفهان، نگره، شماره 52، 67-53.
چارئی، علیرضا. (1387). هنرهای سنتی: نقش‌های سنگ مزارهای گورستان داراسلام شیراز، آینه خیال، شکاره 6، 139-132.
رحمانی، جبار؛ قربانی، حاجر. (1393). نشانه‌شناسی فرهنگی نقوش سنگ قبور؛ با تأکید بر نقش شانه در تخت فواد اصفهان، مردم و فرهنگ، سال اول، دوره اول، شماره 1، 215-189.
رحیمی، سیده زهرا. (1398). بررسی تحلیلی خطوط و نقوش سنگ قبرهای محوطۀ شهیدگاه بقعۀ شیخ‌صفی الدین اردبیلی، پایان نامه کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده علوم انسانی، استاد راهنما: حبیب شهبازی شیران.
رضالو، رضا؛ معروفی‌اقدم، اسماعیل؛ حاجی‌زاده، کریم؛ افخمی، بهروز؛ خانی، لیلا، سرحدی، لیلا. (1399). تأثیر باستان‌گرایی و ملی‌گرایی برنگاره‌های سنگ قبور دورۀ قاجار گورستان دارالسلام شیراز، مطالعات باستان‌شناسی پارسه، شمارۀ 13، سال چهارم، 180-161.
رضایی، مریم. (1390). بررسی مفاهیم و ترکیبات درخت سرور بر سنگ مزارهای قبرستان داراسلام شیراز، هنرهای تجسمی نقشمایۀ، سال چهارم، شماره هشتم، 100-93.
رهنما حسنوند، شهرام؛ امیری، مهرداد؛ سبزی، موسی. (1401). مطالعه زمینه‌ای بررسی عوامل مؤثر بر توسعه تأسیسات و مؤسسات گردشگری در مقاصد تاریخی و باستانی (مطالعه موردی: شهر الشتر)، مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی، سال سوم، شماره دوم (10)، 139-121.
ستارنژاد، سعید نریمانی، مصیب؛ عزیزی، شیما. (1399). گونه‌شناسی، طبقه‌بندی و تحلیل سنگ مزارهای اسلامی شمال غرب ایران (مطالعه موردی دوره ایلخانی تا پایان دوره صفویه)، نگره، شماره 59، 177-163.
شریفی‌نیا؛ اکبر؛ شاکرمی، طیبه؛ ارجمندی، رؤیا. (1398). بررسی و تحلیل نقوش تزئینی سنگ قبور شهرستان دره‌شهر، نگارینه هنر اسلامی، دوره ششم، شماره 18، 103-88.
شریفی‌نیا، ا. (1391). مطالعه تأثیر نقشمایه‌های گچبری در دوره ساسانی بر نقوش گچبری اسلامی تا پایان عصرسلجوقی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانضکده علوم انسانی.
شریفی‌نیا، اکبر؛ ساریخانی، مجید؛ دولت‌یاری، عباس؛ قائمی، نعیمه. (1395). شناخت و بررسی مضامین و نقوش تزئینی سنگ قبور شهرستان دره‌شهر در استان ایلام، هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره 21، شمارۀ 1، 35-23.
شهرکی‌فرخنده، مرجان. (1395). بررسی قبور آرامگاه‌های دورۀ اسلامی سیستان (مطالعۀ موردی حوزۀ زهک)، مطالعات تاریخ اسلام، سال هشتم، شمارۀ 29، 59-29.
صدرایی، علی؛ معروفی‌اقدم، اسماعیل. (1400). پژوهشی بر بازتاب ادوات جنگی در نقوش سنگ قبور دوران اسلامی ایران، اثر، دوره 42، شماره 3، 446-424.
صفی‌خانی، نینا؛ احمدپناه، سیدابوتراب؛ خدادادی، علی. (1395). نشانه‌شناسی نقوش سنگ قبور قبرستان تخت فولاد اصفهان (با تأکید بر نقوش حیوانی شیر و ماهی)، نشریه هنرهای زیبا، دوره 19، شماره 4، 80-67.
________________________________. (1393). نشانه‌شناسی نقوش سنگ قبور قبرستان تخت فولاد اصفهان، هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره 19، شماره 4، 76-67.
عسکری خانقاه، اصغر؛ خورشیدی، اعظم. (1392). پژوهشی مردم شناختی در نقوش گیاهی مزارهای آرامگاه میرزاکوچک در سلیمان‌داراب رشت، مطالعات توسعه اجتماعی- فرهنگی، دورۀ دوم، شمارۀ 3، 25-9.
فرزین، علیرضا. (1384). گورنگاره‌های لرستان (پژوهشی مردم شناختی در نقش و مضمون سنگ‌گورهای لرستان)، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری پژوهشکده مردم شناسی.
قائدرحمتی، محمد. (1398). تحلیل بازتاب فرهنگ مردم لرستان در عناصر تصویری و نوشتاری سنگ قبرهای رازان و رنگرزان، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته گرافیک، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد ، اتاد راهنما: عبدالرضا چارئی.
کاملی، شهربانو؛ امین‌پور، احمد. (1396). مطالعه نگاره‌های نمادین خورشید در محراب و سنگ‌قبرهای محرابی شکل قرن 4 تا 7 ه.ق، مطالعات تطبیقی هنر، سال هفتم، شماره سیزدهم، 77-63.
کریم‌پور، هوشنگ. (1342). سنگ‌مزارهای ایران، هنر و مردم، شماره 12، 39-31.
گرابر، اولگ. (1385). اولین بناهای یادبودی اسلامی، مترجم: کرباسی، انتشارت میراث فرهنکی کشور، مجله اثر، شمارۀ 26 و 27.
گیرشمن، رومن. (1390). هنر ایران در زمان ماد و هخامنشیان، ترجمه عیسی بهنام، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی.
مترجم، عباس؛ حیدری، مهدی. (1395). بررسی موقعیت شهر الشتر در قرون اولیه تا قرون میانه اسلامی، کنفرانس بین المللی گردشگری، جغرافیا و باستان شناسی
معروفی‌اقدم؛ اسماعیل؛ حاجی‌زاده باستانی، کریم؛ زارعی، علی؛ محمودی‌نسب، علی‌اصغر؛ شهبازی شیران، حبیب. (1399)، بررسی و بازشناسی فرهنگی نقوش سنگ قبور گورستان‌های موکریان شرقی در عصر قاجار، نگارینه هنر اسلامی، دوره هفتم، شماره نوزدهم، 85-63.
مهرابی هفشجانی، سجاد. (1395). پژوهشی پیرامون نقوش آیینیِ سنگ قبرهای شهر هفشجان در استان چهارمحال و بختیاری ایران، سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی، برلین –آلمان 19 تیرماه 1395.
یادداشت‌های احمد پرویز (1401)، منتشر نشده.