جغرافیا و زیبایی: تحلیلی بر معیارهای زیبایی زنان از دیدگاه ناصرالدین‌شاه قاجار و تغییرات آن با مسافرت‌های خارجی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه محقق اردبیلی. اردبیل. ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی معیارهای زیبایی زنان از دیدگاه ناصرالدین‌شاه قاجار است. جامعۀ پژوهش، کلیۀ متون و اسناد تاریخی مربوط به ناصرالدین‌شاه قاجار به‌خصوص خاطرات و دست‌نوشته‌های وی است. نمونه پژوهش متون مربوط به نظرات و دیدگاه‌های ناصرالدین‌شاه نسبت به زن‌ها بود. روش پژوهش کیفی به‌صورت توصیفی- تحلیلی است. با استفاده از روش اسنادی و کتابخانه‌ای اطلاعات جمع‌آوری شد و سپس داده‌های به‌دست‌آمده تحلیل شدند. نتایج نشان داد که دورۀ قاجار زن‌های حرم‌سرای ناصرالدین‌شاه برای داشتن چهره زیبا و دل‌فریب به سبک و سیاق خاصی رفتار می‌نمودند و یکی از وظایف مهم آن‌ها آراستن خود برای شاه قاجار بود. گاهی بر طبق میل شاه قاجار و گاهی با رسوم جامعه، خود را می‌آراستند. برخی از ویژگی‌های زیبایی مثل دوره‌های پیشین بود و بعضی نیز بدیع و مختص دوره خودشان بود. آن‌ها از ابزارهای مختلفی برای زیباتر شدن خودشان استفاده می‌کردند، یکی از دغدغه‌های مهم زن‌های ناصرالدین‌شاه آن بود که خوش‌چهره و زیباتر از بقیه زن‌ها باشند و موردپسند شاه قرار گیرند. موهای بلند و سیاه، پوست سفید، چاقی، چشمان مخمور و کشیده، قدبلند، ابروهای به‌هم‌پیوسته و پهن، ظاهر تمیز و آراسته، دندان سالم و سبیل از موارد اصلی زیبایی زنان از دیدگاه ناصرالدین‌شاه بود. با سفرهای ناصرالدین‌شاه به اروپا و آشنایی وی با زنان غربی، اندک تغییری در این معیارها ایجاد شد، اما نظرات اصلی وی برای زیبایی زن‌ها که برگرفته از فرهنگ جامعۀ ایران بود، تغییر چندانی نکرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Geography and beauty: an analysis of women's beauty standards from the point of view of Naser al-Din Shah Qajar and its changes with foreign travels

نویسندگان [English]

  • zeinab Farzollahi
  • Jafar Aghazadeh
  • Farhad Pourianezhad
University of Mohaghegh Ardabili. Ardabil. Iran
چکیده [English]

The aim of the present research is to investigate the criteria of women's beauty from the point of view of Naser al-Din Shah Qajar. The research community is all historical texts and documents related to Naser al-Din Shah Qajar, especially his memoirs and manuscripts. The research sample was the texts related to the opinions and views of Naser al-Din Shah towards women. The qualitative research method is descriptive-analytical. Information was collected using documentary and library methods, and then the obtained data were analyzed. The results showed that during the Qajar era, the women of Naser al-Din Shah's harem behaved in a special style to have a beautiful and attractive face, and one of their important tasks was to adorn themselves for the Qajar king. Sometimes they decorate themselves according to the wishes of Shah Qajar and sometimes according to the customs of the society. Some of the beauty features were similar to previous periods and some were original and specific to their period. They used various tools to make themselves more beautiful, one of the important concerns of Naser al-Din Shah's women was to be beautiful and more beautiful than other women and to be liked by the king. Long and black hair, white skin, obesity, droopy and long eyes, tall, wide and connected eyebrows, clean and well-groomed appearance, healthy teeth and mustache were among the main aspects of women's beauty from Naser al-Din Shah's point of view. With Naser al-Din Shah's travels to Europe and his familiarity with western women, there was a slight change in these standards, but his main views on the beauty of women, which were derived from the culture of Iranian society, did not change much.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Naser al-Din Shah
  • women
  • beauty models
  • foreign travels
امانت، عباس (1383)، قبله‌ی عالم: ناصرالدین‌شاه قاجار و پادشاهی ایران، ترجمه حسن کامشاد، تهران، نشرکارنامه بزرگ امید، ابوالحسن (1335)، از ماست که بر ماست: محتوی خاطرات و مشاهدات ابوالحسن بزرگ امید، تهران: امیر کبیر.
 بیشوپ، ایزابلا (1375)، از بیستون تا زرد کوه بختیاری، ترجمه مهراب امیری، تهران: نشر سهند.
بهفر، زینب، مژگان مردانی راد، حمید رضا رضازاده بهادران (1400)، «رابطه بین سبکهای تفکر و هوش هیجانی با عملکرد خانوادگی در زنان متأهل»، فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی، دوره4، شماره2، ص507-488.
 بهرامی، عبدالله (1363)، خاطرات عبدالله بهرامی از آخر سلطنت ناصرالدین‌شاه تا اول کودتا. تهران، انتشارات علمی. حجازی، بنفشه (1399)، زنان ترانه (بررسی حضور زن در ترانه‌ها واشعار عامیانه‌ی ایران)، تهران: نشر قصیده سرا. دالمانی، هانری رنه (1335)، از خراسان تا بختیاری مشتمل بر طرز زندگی آداب و رسوم، اوضاع اداری، اجتماعی، اقتصادی، فلاحتی و منابع ایران از زمان قدیم تا پایان سلطنت قاجاریه، ترجمه‌ فره‌وشی، تهران: انتشارات امیر کبیر. دروویل، گاسپار (1348)، سفرنامه دروویل، ترجمه جواد محیی، تهران: انتشارات مطبوعاتی گوتنبرگ.
راوندی، مرتضی (1363)، تاریخ اجتماعی ایران، ج 6، تهران: نشر نگاه.
ژوکوفسکی، والنتین (1382)، اشعارعامیانه ایران در عص رقاجاری، به اهتمام و تصحیح و توضیح عبدالحسین نوایی، تهران: نشر اساطیر.
سرنا، کارلا (1362)، سفرنامه‌ی مادام کارلا سرنا: آدم‌ها و آیین‌ها در ایران، ترجمه‌ی علی اصغر سعیدی، تهران: نشر زوّار.
 شوشتری، میر عبدالطیف ‌خان (1363)، تحفه العالم و ذیل التحفه، با مقدمه و تصحیح و حواشی و فهارس و اهتمام صمد موحد، تهران: کتابخانه‌ی طهوری چاپ گلشن.
 شهری، جعفر (1371/1376)، طهران قدیم، مجلد 1،2،3،4،5،6، تهران: نشر معین.
شیرازی، میرزا ابوالحسن خان (بی تا)، دلیل السفراء، سفرنامه‌ی میرزا ابوالحسن خان شیرازی ایلچی به روسیه، به قلم میرزا محمد هادی علوی شیرازی و به هتمام محمد گلبن، تهران: مرکز اسناد فرهنگی آسیا.
شیل، مری لئنورا وولف (1368)، خاطرات لیدی شیل، ترجمه‌ی حسین ابوترابیان، تهران: نشر نو.
 عین‌السلطنه، قهرمان میرزا (1374)، روزنامه خاطرات عین السطنه قهرمان میرزا سالور روزگار پادشاهی ناصرالدین‌شاه، به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار، تهران: اساطیر.
کدیور، پریسا (1400)، جامعه‌نگاری عصر قاجار: تاریخ اجتماعی و زندگی روزمرۀ مردم در دوران قاجار، تهران: ققنوس.
 معتضد، خسرو و ابوالقاسم تفضلی (1377)، از فروغ‌السلطنه تا انیس‌الدوله: زنان حرمسرای ناصرالدین‌شاه، تهران: انتشارات گلریز.
معیر الممالک، دوستعلی‌خان (1361)، یادداشت‌هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین‌شاه، تهران: نشر تاریخ ایران. مستوفی، عبدالله (1388)، شرح زندگانی من: تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، جلد 1، تهران: نشر زوّار.
 مونس الدوله (1380)، خاطرات مونس الدوله، به کوشش سیروس سعدوندیان، تهران: نشر زرّین.
مهرآبادی، میترا (1379)، زن ایرانی به روایت سفرنامه نویسان فرنگی، تهران: انتشارات آفرینش و نشر روزگار.
موزر، هنری (2536)، سفرنامه ترکستان و ایران (گذری در آسیای مرکزی)، ترجمۀ علی مترجم، تهران: انتشارات سحر. ناصرالدین‌شاه قاجار (1395)، روزنامه‌ی ناصرالدین‌شاه قاجار؛ از ربیع الاول 1283 تا جمادی الثانی 1284 به انضمام شرح کامل سفرنامه اول خراسان، به کوشش مجید عبد امین، جلد 1، تهران: انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار با همکاری نشر سخن.
 ناصرالدین‌شاه قاجار (1397)، روزنامه‌ی ناصرالدین‌شاه قاجار؛ از رجب تا صفر 1287 به انضمام سفرنامه قم، لار، کجور و گیلان به کوشش مجید عبد امین، جلد 2، تهران: انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار با همکاری نشر سخن.
 ناصرالدین‌شاه قاجار (1397)، روزنامه‌ی خاطرات ناصرالدین‌شاه؛ از ربیع الاول 1308 تا ربیع الثانی 1309، به انضمام سفرنامه لار، شهرستانک و کلاردشت، به کوشش مجید عبد امین و نسرین خلیلی، ج 3، تهران: انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار با همکاری نشر سخن.
ناصرالدین‌شاه قاجار (1397)، روزنامه‌ی ناصرالدین‌شاه قاجار؛ از ربیع الاول 1309 تا صفر المظفر 1310، به انضمام سفرنامه‌ی عراق عجم، به کوشش مجید عبد امین و نسرین خلیلی، جلد 4، تهران: انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و نشر سخن.
 ناصرالدین‌شاه قاجار (1397)، روزنامه‌ی خاطرات ناصرالدین‌شاه قاجار؛ از ربیع الاول 1310 تا جمادی الاول 1312 ق، به کوشش مجید عبدامین، جلد 5، تهران: انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار با همکاری نشر سخن.
ناصرالدین‌شاه قاجار (1397)، روزنامه‌ی خاطرات ناصرالدین‌شاه قاجار؛ از جمادی الاول 1312 تا ذیقعده ی 1313 ق، به کوشش و تصحیح مجید عبد امین، جلد 6، تهران: انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار با همکاری نشر سخن. ناصرالدین‌شاه قاجار (1377)، روزنامه‌ی خاطرات ناصرالدین‌شاه درسفر اول فرنگستان 1290 هـ. ق، به کوشش فاطمه قاضیها، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
ناصرالدین‌شاه قاجار (1379)، روزنامه‌ی خاطرات ناصرالدین‌شاه در سفر دوم فرنگستان 1295 هـ. ق، به کوشش فاطمه قاضیها، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
ناصرالدین‌شاه قاجار (1369)، روزنامه‌ی خاطرات ناصرالدین‌شاه در سفر سوم فرنگستان، به کوشش محمد اسماعیل رضوانی و فاطمه قاضیها، جلد 1، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
 ناصرالدین‌شاه قاجار (1371)، روزنامه‌ی خاطرات ناصرالدین‌شاه در سفر سوم فرنگستان، به کوشش محمد اسماعیل رضوانی و فاطمه قاضیها، جلد 2، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
ناصرالدین‌شاه (1362)، سفرنامه ناصرالدین‌شاه به فرنگ، با مقدمه عبدالله مستوفی، بی جا: انتشارات مشعل با همکاری نشر غزل.
ویشارد، جان (1363)، بیست سال در ایران، مترجم علی پیرنیا، تهران: نشر نوین.
ویلز، چارلز جیمز (1368)، ایران در یک قرن پیش؛ سفرنامه دکتر ویلز، ترجمه‌ی غلامحسین قراگوزلو، تهران: نشراقبال. ویلس، چارلز جیمز (1363)، تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه، به کوشش جمشید دودانگه و مهرداد نیکنام، مترجم سید عبدالله، تهران: نشر زرّین.
هدین، سون (2535)، کویرهای ایران، مترجم پرویز رجبی، تهران: انتشارات توکا.
هنسن، جوزف، ایولین رید و ماری واترز (1392)، آرایش، مد و بهره‌کشی از زنان، ترجمه افشنگ مقصودی، تهران: نشر گل آذین.
 
Diba, Layla. (1999). Royal Persian Paintings: The Qajar epoch 1785-1925, Brooklyn: Museum of Art.
Najmabadi, Afsaneh (2005), Women with Mustaches and Men without Beards: Gender and Sexual Anxieties of Iranian Modernity, Los Angeles, University of California press.
Soudavar farmanfarmaian, Fatema (2000),Haft Qalam Arayish: Cosmetics in the Iranian world, Iranian studies,33:3, 285-326.