جغرافیای تاریخی ماکو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه محقق اردبیلی. اردبیل. ایران

چکیده

ماکو با نام باستانی شاوارشان و آرتاز، در گوشه شمال غرب ایران، جایگاه ویژه‌ای در طول تاریخ ایران داشته و در دوره باستان از مناطق مورد درگیری ایرانیان و ارامنه بود. بر اساس روایت منابع ارمنی، سکونت اولیه در منطقه ماکو به دوران مادها بر می‌گردد. این سرزمین به علت تدفین «تادئوس» از حواریون حضرت عیسی (ع) جایگاه دینی و مذهبی برجسته‌ای در بین ارامنه جهان دارد. درباره ریشه لغوی ماکو و محدوده آن و نیز پیوستگی‌های اداری و سیاسی آن با سرزمین ایران، نظرات متفاوتی وجود دارد. مقاله حاضر بر آن است که جغرافیای تاریخی ماکو، وجه تسمیه و حدود جغرافیایی آن را با استفاده از متون تاریخی و جغرافیایی بر پایه روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای بررسی و تحلیل کند. حاصل بررسی‌های انجام گرفته در این مطالعه نشان می‌دهد که موقعیت جغرافیایی ماکو تأثیر عمده‌ای بر حیات سیاسی، فرهنگی و اقتصادی آن داشته است و ابعاد مختلف زندگی مردمان آن تحت تأثیر جغرافیا و واقع شدن در نقطۀ مرزی آن قرار داشت. ماکو به علت قرار گرفتن در نقطۀ مرزی سه کشور ایران، روسیه و عثمانی از اهمیت ویژه‌ای در روابط بین این سه قدرت برخوردار بود و خوانین حاکم بر آن حکومت خودمختاری برای خود تشکیل داده بودند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Historical geography of Maku

نویسنده [English]

  • Jafar Aghazadeh
University of Mohaghegh Ardabili. Ardabil. Iran
چکیده [English]

Maku with the ancient names of Shavarshan and Artaz, in the northwestern corner of Iran, had a special place in the history of Iran and was one of the areas of conflict between Iranians and Armenians in ancient times. According to Armenian sources, the first settlement in the Maku region dates back to the Medes. Due to the burial of Thaddeus, one of the apostles of Jesus this land has a prominent religious position among the Armenians of the world. There are different opinions about the lexical origin of Maku and its scope, as well as its administrative and political connections with the land of Iran. The purpose of this article is to investigate and analyze the historical geography of Maku, its appellation and geographical boundaries using historical and geographical texts based on descriptive-analytical method and using library data. The results of the investigations carried out in this study show that the geographical location of Maku has had a major impact on its political, cultural and economic life, and the different aspects of its people's lives were influenced by geography and being located at its border point. Due to its location at the border point of the three countries of Iran, Russia, and the Ottoman Empire, Maku had a special importance in the relations between these three powers, and the rulers of that country had formed an autonomous government for themselves.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maku
  • historical geography
  • human relations
  • geographical location
  • semi-independent government
اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان. (1349). صدرالتواریخ. به اهتمام محمد مشیری، تهران: وحید.
افتخاری بیات، حسینقلی. (1381). تاریخ ماکو. به کوشش حسین احمدی. تهران: شیرازه.
افشار سیستانی، ایرج. (1369). نگاهی به آذربایجان غربی. تهران: موسسه انتشاراتی و آموزشی نسل دانش.
افشار، ایرج. (1372). احکام مربوط به خاندان سعدلو و الکای چخور سعد. مجله آینده. سال نوزدهم.
آقازاده، جعفر و دیگران. (1392). روابط حکام و خان‌های ماکو با آن سوی ارس. مجله گنجینه اسناد. شماره 89. صص 26-39.
بامداد، مهدی. (1347). شرح حال رجال ایران در قرن 12 و 13 و 14 هجری. تهران: کتابفروشی زوار.
پاسدرماجیان، هراند. (1369). تاریخ ارمنستان. ترجمه محمدقاضی. تهران: زرین.
تتوی، احمد بن نصرالله. (1382). تاریخ الفی. تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: علمی و فرهنگی.
ترکمان، اسکندر. (1387). تاریخ عالم آرای عباسی. با مقدمه و تصحیح ایرج افشار. تهران: امیرکبیر.
تقی‌زاده، سید حسن. (1372). زندگانی طوفانی (خاطرات سیدحسن تقی‌زاده). به کوشش ایرج افشار. تهران: علمی.
جعفری، عباس. (1368). گیتاشناسی ایران. تهران: موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.
خواجگی اصفهانی. محمد معصوم (1368). خلاصه السیر. تهران: علمی.
خورموجی، محمد جعفر. (1344). حقایق الاخبار ناصری. به کوشش حسین خدیو جم. تهران: کتابفروشی زوار.
خورنی، موسی. (1984). تاریخ ارمنستان. ترجمه، مقدمه و تحاشی گئورکی نعلبندیان. ایروان: دانشگاه ایروان.
دوسرسی، کنت. (1362). ایران در 1839 –1840. ترجمه احسان اشراقی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
دهخدا، علی اکبر. (1339). لغت نامه. زیر نظر محمد معین. تهران: دانشگاه تهران.
روملو. حسن بیگ. (1384). احسن التواریخ. تصحیح عبدالحسین نوائی. تهران: بابک.
سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. (1381). فرهنگ جغرافیایی کوههای کشور. تهران: سازمان جغرافیایی کوههای کشور.
سالور، قهرمان میرزا. (1379). روزنامه خاطرات عین السلطنه. به کوشش مسعود سالور و ایرج افشار. تهران: اساطیر.
ضرغام، شهریار. (1369). گزارش­های تلگرافی آخرین سالهای عصر ناصرالدین شاه قاجار (خبرهایی از خوی). بی­جا، بی­نا.
طاهر احمدی. محمود. (1370). تلگرافات عصر سپهسالار. تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
طهماسبی، عبدالله. (1386). یادداشت هائی از آشوب‌های عشایری و سیاسی آذربایجان. تهران: پردیس دانش و شیرازه.
عزیزالسلطان (1376). روزنامه خاطرات عزیزالسطان «ملیجک ثانی». به کوشش محسن میرزایی. تهران: زریاب.
فلاندن، اوژن. (2536).سفرنامه اوژن فلاندن به ایران. ترجمه حسین نورصادقی. تهران: اشراقی.
قدکساز، محمدرضا. (1375). وجه تسمیه شهرهای ایران. بی جا: نشر گل گشت.
قربانی، حافظ. (1370). مونوگرافی شهر ماکو. بی جا: ابتکار.
کسروی، احمد. (1378). تاریخ مشروطه ایران. تهران: صدای معاصر.
کسروی، احمد. (1384). تاریخ هجده ساله آذربایجان. تهران: امیرکبیر، تهران.
 کلاویخو، روی. (1384)، سفرنامه کلاویخو. ترجمه مسعود رجب نیا. تهران: علمی و فرهنگی.
کمانداری، محسن (1400)، «بررسی سیر تحولات تاریخی شهر و بافت کهن کرمان از ساسانیان تا قاجاریه» فصلنامه جغرافیا و ورابط انسانی، دوره4، شماره2، ص142-121.
کمسیون ملی یونسکو در ایران. (1342). ایرانشهر. نشریه شماره 22. تهران: دانشگاه تهران.
لازاریان، ژانت. (1382). دانشنامه ایرانیان ارمنی. تهران: هیرمند.
مستوفی، حمدالله. (1362). نزهه القلوب. به سعی گای لسترنج. تهران: دنیای کتاب.
مستوفی، عبدالله. (1377). شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه. تهران: زوار.
مشکور، محمدجواد. (1375). نظری به تاریخ آذربایجان. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و انتشارات کهکشان.
مکی، حسین. (1374). تاریخ بیست ساله ایران. تهران: علمی.
ملک زاده، مهدی. (1383). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. تهران: سخن.
موسوی ماکوئی، میراسدالله. (1376). تاریخ ماکو. تهران: بیستون.
مهندسین مشاور شهر و بنیان. (1384). طرح توسعه و عمران (جامع) شهر ماکو.
نسوی، شهاب الدین محمد. (1365). سیرت جلال الدین منکبرنی. تصحیح مجتبی مینوی. تهران: علمی و فرهنگی.
نصرت ماکویی، محمد رحیم. (بی تا). تاریخ انقلاب آذربایجان و خوانین ماکو. قم: چاپخانه علمیه.
نوائی، عبدالحسین. (2536). اسناد و مکاتبات تاریخی ایران از تیمور تا شاه اسماعیل. تهران: بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
نوبان، مهرالزمان. (1374). نام مکانهای جغرافیایی در بستر زمان. بی جا: نشر ما.
واله قزوینی، محمد یوسف. (1382). ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم: خلدبرین. تصحیح محمدرضا نصیری. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
هدایت، رضاقلی­خان. (1380). تاریخ روضه الصفای ناصری. به اهتمام جمشید کیان فر. تهران: اساطیر.
Alcock, Thomas (1831), Traveles in Russia, Persia, Turkey and Greece in 1828-9, London: Clarke and Son.
Bausani. A, Marchesi. T.J.M. (2000). Religion in Iran: From Zoroaster to Baha’ullah. New York: Bibliotheca Persica Press.
Çelebi, Evliya (2012), Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebı Seyahatnamesi, Hazirlayanlar Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağli, Istanbül, Yapi Credi Yayinlari.
 
Chamich, Michael. (1827). History of Armenia. Translated by Johannes Avdall. Calcutta: Bishops Collage press.
Greenwood, Tim. (2008). New Light From The east: Chronography and Ecclesiastical History through a Late Seventh-Century Armenian Source. Journal of Early Christian Studies. The Johns Hopkins University Press.
Sanasarian, Eliz. (1998). Babi-Bahais. Christians, and Jews in Iran, Iranian Studies. volume 31, numbers 3-4.
اسناد
آرشیو اداره اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت خارجه.
آرشیو سازمان اسناد ملی ایران
سایت‌های اینترنتی: