جغرافیای تاریخی بندرها و کناره‌های ایرانی خلیج‌فارس با تکیه‌بر منابع جغرافیایی مسلمانان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه لرستان. خرم آباد. ایران

2 دانشگاه محقق اردبیلی. اردبیل. ایران

چکیده

در بررسی موقعیت و جایگاه مناطق مهم و استراتژیک، منابع جغرافیای تاریخی از اهمیت زیادی برخوردار هستند. یکی از مهم‌ترین مناطق که از دیرباز جایگاه ویژه‌ای در بین جغرافی نگاران مسلمان داشته، کناره‌ها و بندرهای شمالی خلیج‌فارس هست که همواره جزء قلمرو سرزمینی ایران به‌حساب می‌آمدند. جغرافی‌نگاران مسلمان ضمن اشاره به نام دریای فارس، اطلاعات گران‌بهایی از موقعیت جغرافیایی و حدود، وضعیت اقتصادی و اجتماعی این مناطق به دست می‌دهند. مقاله حاضر بر آن است که جغرافیای تاریخی بنادر و کناره‌های ایرانی سواحل خلیج‌فارس را با استفاده از متون جغرافیایی مسلمانان و بر پایه روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای بررسی و تحلیل کند. حاصل بررسی‌های انجام‌گرفته در این مطالعه نشان می‌دهد که موقعیت جغرافیایی سواحل ایرانی خلیج‌فارس تأثیر عمده‌ای بر حیات اجتماعی و اقتصادی این مناطق داشته است و ابعاد مختلف زندگی مردمان آن تحت تأثیر جغرافیا و واقع‌شدن در کناره‌های خلیج‌فارس قرار داشت. همچنین قرار گرفتن در سواحل خلیج فارس باعث رونق اقتصادی و تبادلات فرهنگی گستردۀ ساحل نشین‎های ایرانی با مناطق اطراف شده بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Historical geography of Iranian ports and shores of the Persian Gulf based on Muslim geographical sources

نویسندگان [English]

  • Farzad Khosh-Ab 1
  • Jafar Aghazadeh 2
1 Department of History, Faculty of Literature and Humanities. University of Lorestan. Khorram Abad. Iran
2 University of Mohaghegh Ardabili. Ardabil. Iran
چکیده [English]

Historical geography sources are very important in examining the location and location of important and strategic areas. One of the most important areas that has had a special place among Muslim geographers for a long time is the northern shores and ports of the Persian Gulf, which were always considered part of Iran's territory. Muslim geographers, while mentioning the name of the Persian Sea, provide valuable information about the geographical location and limits, economic and social status of these regions. The present article aims to investigate and analyze the historical geography of Iranian ports and coasts of the Persian Gulf using Muslim geographical texts based on the descriptive-analytical method and using library data. The results of the investigations carried out in this study show that the geographical location of the Iranian coasts of the Persian Gulf has had a major impact on the social and economic life of these areas, and the different aspects of the lives of its people were influenced by geography and being located on the shores of the Persian Gulf. Also, being located on the shores of the Persian Gulf had caused economic prosperity and extensive cultural exchanges between Iranian coastal residents and the surrounding areas.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Muslim geographers
  • Persian Gulf
  • ports and shores
  • historical geography
  • economic life
ابن­بکران، محمد بن نجیب، (1342)، جهان­نامه، به کوشش محمدامین ریاحی، تهران، کتابخانه ابن‌سینا، چاپ تابان.
ابوالفداء، عمادالدین اسماعیل، (1349)، تقویم البلدان، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، (1340)، مسالک و ممالک، به کوشش ایرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
انصاری دمشقی، شمس­الدین محمد بن ابی­طالب، (1382)، نخبةالدهر فی عجائب آلبر و البحر، ترجمه سید حمید طبیبیان، تهران، اساطیر.
حافظ ابرو، عبدالله بن لطف­الله، (1375)، جغرافیاى حافظ ابرو، جلد سوم، تهران، میراث مکتوب.
حموى، یاقوت بن عبدالله، (1380)، معجم­البلدان ترجمه علی­نقی منزوی، جلد یکم، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).
سپهوند، اسماعیل و مسعود آدینه­وند (1395)، «بررسی جغرافیای تاریخی خلیج­فارس از منظر جغرافی ­نگاران مسلمان با تکیه‌بر تقویم­البلدان»، همایش ملی میراث مشترک زبان، ادبیات و فرهنگ فارسی و عربی در حوزه خلیج‌فارس، صص 17-1.
سرافرازی، عباس (1392)، «خلیج‌فارس در جغرافیای حافظ ابرو»، مجموعه مقالات نهمین همایش ملی خلیج‌فارس، ص 99-91.
شاهین، مهدی، اسماعیل سپهوند و زهرا حسینی بلداجی (1395)، «بررسی جغرافیای تاریخی خلیج‌فارس از دیدگاه ابن­بکران»، یازدهمین همایش ملی و نخستین همایش بین­المللی علمی_فرهنگی خلیج‌فارس، صص 163-153.
غفرانی، علی و راضیه شجاع قلعه دختر (1391)، «جغرافیای تاریخی سرزمین مکران»، اولین همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران، صص 10-1.
فروزانی، سید ابوالقاسم (1391)، «جغرافیای تاریخی مکران»، فصلنامه پژوهش‌های علوم تاریخی، دوره 4، شماره 1، ص 190-173.
قزوینى، زکریا بن محمد، (1373)، آثارالبلاد و اخبارالعباد، ترجمه میرزا جهانگیر قاجار، تهران، امیرکبیر.
کمانداری، محسن (1400)، «بررسی سیر تحولات تاریخی شهر و بافت کهن کرمان از ساسانیان تا قاجاریه» فصلنامه جغرافیا و ورابط انسانی، دوره4، شماره2، ص142-121.
مستوفی، حمدالله، (1336)، نزهةالقلوب، به اهتمام محمد دبیر سیاقی، تهران، کتابخانه طهوری.
مقدسی، محمد بن احمد، (1361)، أحسن­التقاسیم فی معرفة الأقالیم، ترجمه علی‌نقی منزوی، جلد یک، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان.
یعقوبى، احمد بن اسحاق، (1356)، البلدان یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.