تعیین پیشرانهای کلیدی موثر بر مدیریت مخاطره مبتنی بر ساختار با رویکرد آینده پژوهی (مطالعه موردی: شهر اردبیل)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده علوم اجتماعی، اردبیل، ایران

2 استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل

3 گروه آموزشی دانشگده دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

مخاطرات محیطی به عنوان یکی از مهمترین مباحث در حوزه‌های مختلف برنامه‌ریزی و طراحی شهری مطرح می‌شود. مدیریت مخاطره مبتنی بر ساختار، یک روش مدیریتی مبتنی بر کاهش مخاطرات است که در آن اقدامات پیشگیری و کاهش ضررهای ناشی از مخاطرات در مراحل پیش از وقوع مخاطره انجام می‌گیرد. در این میان علم آینده پژوهی؛ آمادگی برای آینده و بکار بردن منابع موجود، به بهترین وجه ممکن در راستای ارزشها است که بر برنامه‌ریزی و مدیریت خطر بلایا تاثیرگذار می‌باشد. در همین راستا؛ هدف پژوهش حاضر شناسایی پیشرانهای کلیدی موثر بر مدیریت مخاطره مبتنی بر ساختار با رویکرد آینده‌پژوهی در شهر اردبیل می‌باشد. این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت، توصیفی- تحلیلی است. برای شناسایی متغیرها و شاخص‌ها از روش پیمایش محیطی استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق 35 نفر از افراد متخصص در حوزه مدیریت مخاطرات می‌باشد که به صورت هدفمند انتخاب شده‌اند. برای سنجش و تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش جمع‌آوری و تلفیق قضاوت کارشناسان درباره موضوع پژوهش و نرم‌افزارهای میک مک و سناریو ویزارد بهره‌گرفته شده است. نتایج حاصل از خروجی نرم‌افزار میک‌مک نشان می‌دهد که 7 عامل به عنوان عوامل کلیدی بر مدیریت مخاطره مبتنی بر ساختار تاثیرگذار هستند. در ادامه برای هرکدام از عوامل کلیدی سه سناریو تعریف و با استفاده از نرم‌افزار سناریو ویزارد تجزیه و تحلیل شد. براساس تحلیل‌های کمّی نرم افزار سناریو ویزارد، دو سناریوی قوی، 129 سناریوی ضعیف و 10 سناریوی با سازگاری زیاد به دست آمد. از بین این سه گروه سناریو، سناریوهای گروه سوم به عنوان سناریوی مطلوب انتخاب و درنهایت به سه گروه سناریوی طلایی، باورکردنی و بحرانی دسته‌بندی شدند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Determine the Key Factors of Structure-Based Hazards Management Based on Future Research Approach (case study: Ardabil city)

نویسندگان [English]

  • Homa Vaezi 1
  • ata Gaffari Ghiandeh 2
  • Alireza Mohammadi 3
1 Geography and Urban Planning, University of Mohaghegh Ardabili, Faculty of Social Sciences, Ardabil, Iran
2 Professor Department of Geography and Urban Planning, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil‌, Iran
3 Faculty of Education, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran
چکیده [English]

Environmental hazards are considered as one of the most important topics in various fields of urban planning and design. Structure-based hazard management is a management method based on hazards reduction, in which measures to prevent and reduce losses caused by hazards are carried out before the hazard occurs. The science of futures studies is preparing for the future and using existing resources in the best possible way according to values, that affect disaster risk planning and management. In this regard; The aim of the current research is to identify the key factors effective on structure-based hazard management with a future-research approach in Ardabil city. The purpose of this study is practical, and descriptive- analytical in terms of method. Environmental survey method has been used to identify variables and indicators. The statistical population of the research is 35 people who are experts in the field of hazard management, whom were selected purposefully. In order to measure and analyze the data, judgments of experts about the research topic was collected and combining, also Micmac and Scenario Wizard software have been used. The results obtained from the output of Micmac software show that 7 key factors have major impacts on structure-based hazard management. afterwards, for each of the key factors, three scenarios were defined and analyzed using Scenario Wizard software. Based on the quantitative analysis of Scenario Wizard software, two strong scenarios, 129 weak scenarios and 10 scenarios with high compatibility were obtained. Among these three groups of scenarios, the scenarios of the third group were selected as desirable scenarios and finally classified into three groups of golden, believable and critical scenarios.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "hazard management
  • "
  • "futures studies"
  • "key Factors"
  • " Ardabil city"
ابراهیمی نژاد رفسنجانی، مهدی (1398). مبانی مدیریت بحران، تهران: انتشارات سمت.
اخوان، پیمان؛ درویش زاده، مرضیه (1390). ارائة چارچوب مدیریت بحران مبتنی بر مکاتب فکری مدیریت دانش ایرل در بحران زلزله، پژوهشنامة پردازش و مدیریت اطلاعات، دورة پاییز، شمارة 67، صص 170-143.
اردلان، علی؛ شریعتی، محمد؛ کندی، مریم؛ صادقی قطب­آبادی، فرزانه (1390). ارزیابی خطر بلایا در نظام شبکه بهداشتی درمانی در ابعاد عملکردی، سازه­ای و غیرسازه­ای، تهران: راز نهان.
آزاده، سید رضا؛ زارع، ملیحه (1395). تحلیل توان­ها و محدودیت­های محیطی با تحلیلی بر لرزه­خیزی نحوه استقرار مراکز جمعیتی استان زنجان، مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، شماره 35، صص 131-141.
اشنویی نوش­آبادی، امیر؛ محمد ابراهیمی، مهشید (1399). تعیین پیشرانهای کلیدی موثر بر زیست­پذیری شهری با رویکرد آینده­پژوهی (مطالعه موردی: شهر کاشان)، جغرافیا و برنامه­ریزی، سال 25، شماره 76، صص 27-41.
امان­پور، سعید؛ محمدی ده­چشمه، مصطفی؛ علیزاده، مهدی (1395). ارزیابی آسیب­پذیری زیرساختهای شهری کوهدشت با رویکرد پدافندغیرعامل، آمایش سرزمین، دوره هشتم، شماره اول، صص 133-154.
ایازی، زهرا؛ احمدی، سلیمان؛ اخروی جویباری، شهین؛ اصغرزاده، علیرضا (1398). آینده­پژوهی در مدیریت خطر حوادث و بلایا در حوزه پرستاری، نهمین کنگره بین­المللی سلامت در حوادث و بلایا، تهران.
ایزدفر، الهام؛ ساسانپور، فرزانه؛ تولایی، سیمین؛ سلیمانی، محمد (1399). بازآفرینی پایدار شهری بر پایه سناریونگاری (مطالعه موردی: منطقه 14 شهر اصفهان)، مجله جغرافیا و آمایش شهری- منطقه­ای، دوره 10، شماره 34، صص 45-68.
بزی، خدارحم؛ معمری، ابراهیم (1396). تبیین و تحلیل نابرابری­های خدمات توسعه سلامت و بهداشت با استفاده از روشهای تصمیم­گیری چند معیاره (نمونه موردی: استان گلستان)، جغرافیا و توسعه، شماره 49، صص 97-116.
بنیاد توسعه فردا (1384). روش­های آینده­نگاری تکنولوژی، تهران: موسسه بنیاد تدبیرگران توسعه فردا (بنیاد توسعه فردا).
پاشازاده، اصغر (1398). سنجش تاب­آوری شهر اردبیل در برابر مخاطرات محیطی و ارائه الگوی شهر تاب­آور با رویکرد آینده­پژوهی، رساله دکترا رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه محقق اردبیلی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
پاشازاده، اصغر؛ یزدانی، محمدحسن؛ محمدی، علیرضا (1399). شناسایی مخاطرات انسانی تأثیرگذار بر آسیب­پذیری شهر اردبیل با استفاده از روش حداقل مربعات جزئی (PLS). فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات برنامه­ریزی - سکونتگاههای انسانی، دوره 15، شماره یک، صص 171-184.
پاشازاده، اصغر؛ یزدانی، محمدحسن؛ زادولی، فاطمه (1400). شناسایی مهمترین مخاطرات طبیعی تأثیرگذار بر آسیب­پذیری شهری، نمونه موردی: شهر اردبیل، مهندسی جغرافیایی سرزمین، 5 (2)، 283-296.
پودینه، محمد، میری، غلامرضا، انوری، محمودرضا (1401). واسنجی جایگاه سازمان­های مدیریت بحران در افزایش تاب­آوری شهری(مطالعه موردی: شهر زابل)، دوفصلنامه مدیریت بحران، دوره 11، شماره یک، صص 129-140.
پوراحمد، احمد؛ دیوسالار، اسدالله؛ مهدوی، پروانه؛ غلامرضایی، زهرا (1393). برنامه­ریزی پیشگیری از صدمات سانحه زلزله در شهر سراب، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، شماره 3، صص 45-57.
حبیب نژاد، سید احمد؛ عامری، زهرا (1399). نظام مداخلات حمایتی دولت از گروه­های آسیب­پذیر در وضعیت­های بحرانی و اضطراری با تاکید بر همه­گیری کرونا، نشریه حقوق اسلامی، شماره 64، صص 1-26.
حسینی­خواه، حسین؛ ضرابی، اصغر (1399). کاربرد آینده­پژوهی در برنامه­ریزی پاسخ به بحران زلزله با رویکرد برنامه­ریزی بر پایۀ سناریو (پژوهش موردی: شهرستان چرام استان کهگیلویه و بویراحمد)، جغرافیا و توسعه، شماره 60، صص 84-59.
حیدری ساربان، وکیل؛ باختر، سهیلا؛ طالعی حور، وحید (1395). ارزیابی و تاثیر مؤلفه­های سرمایه­ اجتماعی بر توانمندسازی زنان روستایی، مطالعه­ موردی دهستان شیان اسلام­آباد غرب، زن و جامعه، سال هفتم، شماره چهار، صص 23-50.
خمر، غلامعلی؛ رخشانی، امین­الله (1394). نقش راهکارهایی مدیریت بحران در جهت کاهش خسارات ناشی از زلزله، جغرافیا و توسعه، شماره 41، صص 147-160.
رضایی، محمدرضا (1392). ارزیابى تاب­آورى اقتصادى و نهادى جوامع شهرى در برابر سوانح طبیعى (مطالعه موردی: زلزله محله­هاى شهر تهران)، دوفصلنامه علمى و تحقیقى مدیریت بحران، شماره 3، صص 25-36.
رضایی، محمدرضا؛ صفرپور، میثم؛ کمانداری، محسن (1393). بررسی و تحلیل تناسب کاربری اراضی شهری با شریان­های ارتباطی، نمونه موردی: بیمارستان­های منطقه دو کلان­شهر تبریز، ششمین کنفرانس ملی برنامه­ریزی و مدیریت شهری با تاکید بر مولفه­های شهر اسلامی، مشهد.
زالی، نادر؛ پورسهراب، آناهید (1396). آینده­نگاری توسعه منطقه­ای با رویکرد تلفیقی سناریونویسی و مدل تحلیلی SWOT مطالعه موردی: استان گیلان، برنامه­ریزی و آمایش فضا، دوره 21، شماره سوم، صص 189-220.
زنگنه شهرکی، سعید؛ گلین شریف ادینی، جواد؛ حسن­زاده، داوود؛ سالاری مقدم، زهرا (1393). تحلیل فضایی کیفیت زندگی در سکونتگاه­های غیر رسمی منطقه کلان­شهری تهران (مطالعه موردی: اسلام­آباد صالح­آباد)، پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره 46، شماره یک، صص 177-196.
سازمان دهیاری و شهرداری­های کشور (1385). مدیریت بحران شهری، انتشارات پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی.
سجاسی قیداری، حمدالله؛ صادقلو، طاهره؛ رئیسی، اسلام (1393). سنجش سطح دانش مدیریت بحران مدیران محلی روستایی با تأکید بر زلزله مطالعة موردی، دهستان گشت، شهرستان سراوان. پژوهش­های روستایی، دوره پنج، شماره سه، صص 541-564.
سعیدپور، سعید؛ بهبودی، محمدرضا (1396). راهنمای کاربردی نرم­افزار سناریو ویزارد (تدوین راهبردهای سازمانی با رویکرد سناریونگاری)، تهران: انتشارات دانشگاه هرمزگان.
سیاح مفضلی، اردشیر(1395). بررسی جایگاه آینده­نگاری و آینده­پژوهی در مدیریت بحران شهری، مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران.
سیاح مفضلی، اردشیر؛ جهانگیری، کتایون؛ عیوضی، محمد رحیم (1394). مطالعه تطبیقی الگوهای آینده­نگاری بکارگرفته شده در مطالعات مدیریت بحران در جهان، فصلنامه آینده­پژوهی مدیریت، دوره 26، شماره چهار، صص 80-69.
سواری، مسلم؛ اسکندری دامنه، حامد (1398). نقش مدیریت مشارکتی در توانمندسازی جوامع محلی در مقابله با خشکسالی در جنوب استان کرمان، برنامه­ریزی و آمایش فضا، دوره 23، شماره دو، صص 125-171.
شاه­یاری، فرشاد (1402). ارائه الگویی و نقش آینده­پژوهی در مدیریت بحران، نشریه علمی مدیریت بحران در وضعیت­های اضطراری، سال چهاردهم، صص 93-112.
شریف­آرا، حسین (1393). رویکردی زبان­شناختی به ادبیات مدیریت بحران، تهران: انتشارات آرویج ایرانیان.
صمدی میارکلایی، حمزه؛ صمدی میارکلایی، حسین (1391). نقش سیستم­های اطلاعاتی و فناوری اطلاعات در مدیریت بحران­ها، سومین همایش مدیریت بحران در صنعت ساختمان.
غلامی، حمیده؛ پناهی، علی؛ احمدزاده، حسن (1399). آینده­پژوهی تاب­آوری سکونتگاههای شهری در برابر مخاطرات محیطی با تأکید بر پاندمی کرونا (مطالعه موردی: شهر تبریز)، جغرافیا و مخاطرات محیطی، شمارۀ 36، صص 199-179.
قلیزاده زاوشتی، مهدی؛ قادری کوچکی، علی (1402). کاربرد سناریونویسی در بحران­های سیاسی و امنیتی، نشریه علمی مدیریت بحران در وضعیت­های اضطراری، سال چهاردهم، صص 113-138.
قنبری، ابوالفضل؛ سالکی ملکی، محمدعلی؛ قاسمی، معصومه (1395). ارزیابی میزان آسیب­پذیری شبکه معابر زمین­لرزه (نمونه موردی: شهرک باغمیشه تبریز)، نشریه جغرافیا و مخاطرات محیطی، سال پنجم، شماره 18، صص 1-15.
گواهی، عبدالرحیم (1393). چرا دانش مخاطرات؟ (مخاطره­­شناسی و آینده­پژوهی)، دانش مخاطرات، دوره یک، شمارة دو، صص 127-130.
مبارکی، امید؛ لاله­پور، منیژه؛ افضلی گروه، زهرا (1396). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه­های تاب­آوری شهر کرمان، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 47، صص 12-29.
مجیدی نیک، مهیار؛ بیگلری، سعدی (1401). ارزیابی خطر سونامی دریای عمان در طول سواحل مکران، فصلنامه مدیریت بحران و وضعیت­های اضطراری، دوره 14، شماره یک، صص 133-157.
محمدی کاظم­آبادی، لیلا؛ خانی­زاده، محمدعلی؛ پوراحمد، احمد (1399). سنجش و ارزیابی میزان تاب­آوری جوامع شهری در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و محیط زیستی (مطالعه موردی: شهر شیراز)، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره 21، شماره هشت، صص 295-307.
مطهری، زینب­السادات؛ رفیعیان، مجتبی (1395). تبیین مدلی به منظور ارتقاء مدیریت خطر بحران با رویکرد اجتماع محور، نمونه موردی یکی از اجتماعات محلی تهران، معماری و شهرسازی آرمان­شهر، شماره 17، صص 389-401.
مقیمی، ابراهیم (1393). دانش مخاطرات (برای زندگی با کیفیت بهتر و محیط پایدارتر)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مقیمی، ابراهیم (1401). استراتژی علم مخاطره­شناسی آیا علم مخاطره­شناسی استراتژی دارد؟، مدیریت مخاطرات محیطی (دانش مخاطرات سابق)، دوره نخم، شماره یک، صص 45-54.
ملکی­فر، عقیل (1393). الفبای آینده‌پژوهی: علم و هنر کشف و اختراع آینده، تهران: نشر آینده­پژوه.
موسوی، سیروس، (1390). قابلیت­های دهیاری در مدیریت بحران در روستاها، ماهنامة آموزشی، پژوهشی و ترویجی دهیاری­ها، شمارة 36، صص 3-6.
مهدوی­نژاد، محمدجواد؛ جوانرودی، کاوان (1391). بررسی آسیب­پذیری ناشی از زلزله در شبکه­های ارتباطی تهران بزرگ مطالعه موردی: خیابان ولی­عصر (عج) شمالی (میدان ولی­عصر (عج) تا چهارراه پارک وی)، فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت مدیران، شماره یک، صص 13-21.
مهردانش، گونا؛ آزادی زاده، نامدار(1399). مفهوم تاب­آوری شهری مدیریت و برنامه­ریزی آینده شهرها(کرونا19)، جغرافیا و روابط انسانی، دوره سوم، شماره یک، صص 132-161.
مهندسین مشاور شاخص­سازان (1388). طرح جامع ایمنی در مناطق شهری استان اردبیل، استانداری اردبیل.
ناظمی، امیر؛ قدیری، روح­الله (1385). آینده­نگاری از مفهوم تا اجرا، تهران: مرکز صنایع نوین.
نکودری، مریم؛ یعقوبی، نورمحمد(1390). بررسی عوامل تسهیل­کننده مدیریت دانش در سازمان مدیریت بحران، پژوهش­های مدیریت عمومی، سال 14، شمارة 13، صص 95-119.
نوروزی، حسن؛ عزت­پناه، بختیار؛ ولی­زاده، رضا (1399). آینده­پژوهی مدیریت ریسک در شهرها با تاکید بر آسیب­پذیری خطرات زلزله، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، سال 12، شماره 42، صص 39-51.
نوری، سیامک؛ ایوبی، مریم (1388). توسعه مدل آینده­پژوهی مبتنی بر پیمایش محیطی، مجله مدیریت فردا، دوره هشتم، شماره 22، صص 55-66.
ویسی، فریدالله؛ احمدی، کیومرث (1398). مدیریت جامع بحران با رویکردی جامعه­محور و آینده­نگر. تهران: شرکت چاپ و نشر بازرگانی.
هدایتی، احمدرضا (1396). مدیریت بحران در حوادث غیر مترقبه (با تأکید بر اقدامات راهبردی و اجرایی در حوادث)، فصلنامه مدیریت بحران، سال نهم، شماره 33، صص 103-143.
یوسفی، رضا؛ آقازاده، سمیرا؛ اکبری، ناصر و بهرام تقی­زاده (1394). بررسی نقش مدیریت مشارکتی در بهبود فرآیند مدیریت انسانی، کنفرانسهای بین­المللی پژوهش­های نوین مدیریت، اقتصاد و حسابداری، استانبول.
Anand, A., Jethoo, A., & Sharma, G. (2015). Selection of temporary rehabilitation location after disaster: A review. European Scientific Journal, 11(10), PP. 161-169.
Berno, T. (2017). Social enterprise, sustainability and community in postearthquake Christchurch: Exploring therole of local food systems in building resilience. Journal of Enterprising Communities: People and Places in the Global Economy, 11(1), PP. 149-165.
Chen, W., Zhai, G., Ren, Ch., Shi, Y. & Zhang, J. (2018). Urban resources selection and allocation for emergency shelters: in a multi-hazard environment, International journal of environmental research and public health, 15(6), 1261. https://doi.org/10.3390/ijerph15061261
Cutter, S.L., Burton, Ch.G., Emrich, Ch. (2010). Disaster resilience indicators for benchmarking baseline conditions, Journal of Homeland Security and Emergency Management, 7(1), pp. 235–239.
Davis, I. (2004). The application of prormance target to promote effectiv earthquake risk reduction strategies, the thirnth world conference on earthquake.
Evans, E.N. (2010). Liberation Theology, Empowerment Theory and Social Work Practice with the Oppressed. International Social Work, 35 (2), PP. 234-235.
Ferrier, N., & Haque, C.E. (2003). Hazards risk assessmaent methodology for emergency managers: A standardized frame work for application, Naturall Hazards, 28, PP. 271-290.
Kuehne, A., Keating, P., Polonsky, J., Haskew, Ch., Schenkel, K., Waroux, O., Ratnayake, R. (2019). Event-based surveillance at health facility and community level in low-income and middle-income countries: a systematic review. BMJ Glob Health, 4(6), e001878.  
Labrique, A.B, Wadhwani, C., Williams, K.A. (2018). Best practices in scaling digital health in low and middle income countries. Global Health, 14(1). DOI:10.1186/s12992-018-0424-z
Mercer, D. (2011). simpler scenario, Futures, 4, PP. 32-40.  
Mota-Santiago, L.R., Lozano, A., Ortiz-Valera, A.E. (2023). Determination of disaster scenarios for estimating relief demand to develop an early response to an earthquake disaster in urban areas of developing countries, International Journal of Disaster Risk Reduction, 87. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2023.103570
N’Guessan, S., Attiey, H.B., Ndiaye, S., Diarrassouba, M., McLain, G., Shamamba, L., …Karemere, H. (2019). Community-based surveillance: a pilot experiment in the Kabadougou-Bafing-Folon health region in Côte d’Ivoire, Journal of Interventional Epidemiology and Public Health, 2(11). DOI:10.37432/JIEPH.2019.2.3.20
Nick, G.A., Savoia, E., Elqura., L. Crowther, M.S., Cohen, B., Leary, M., …Koh, H.K. (2009). Integrating Community-Based Organizations into Preparedness Planning for People with Shcn. Public Health Reports, 124 (2). https://doi.org/10.1177/0033354909124002
Noori, M., Miller, R. Kirchain, R., Gregory, J. (2018). How much should be invested in hazard mitigation? Development of a streamlined hazard mitigation cost assessment framework, International Journal of Disaster Risk Reduction, 28, PP. 578-584.
PerezLugo, M. (2004). Media Uses in Disaster Situations: A new Focus on the Impact Phase. Sociological Inquiry, 74(2), PP. 210 - 225.
Qie, Z., Rong, L. (2022). A scenario modelling method for regional cascading disaster risk to support emergency decision making, International Journal of Disaster Risk Reduction, 77. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2022.103102
Schütze, M., Robleto, G., León, C., & Rodriguez, I. (2011). Modelling and scenario building of urban water and wastewater systems – Addressing water shortage in Lima. 12th International Conference on Urban Drainage, PP. 11-16. Porto Alegre/Brasil.
Vink, K., Takeuchi., K. (2013). International comparison of measures taken for vulnerable people in disaster risk management laws. International Journal of Disaster Risk Reduction, 4, PP. 63-70. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2013.02.002